Rize’de Çay Polemiği
Geçtiğimiz günlerde Rize’nin Çayeli ilçesinde çay üreticileri, ellerindeki çayı satamama endişesi ile sokağa çıkarak protesto gerçekleştirdi. Buna benzer protestolar Artvin’in Kemalpaşa ve Hopa ilçelerinde meydana gelmişti.
Protestoların çıkışı bu yıl yaş çay fiyatını 4 lira olarak belirleyen ÇAYKUR’un aldığı, randevu, kota ve kontenjan gibi kısıtlama kararları ile meydana geldi. ÇAYKUR 21 Mayıs'ta günlük 15 kilogram kontenjan uygulayacağını duyurdu. Bu duyurusunun ardından yeni bir açıklama yaparak çay üreticilerine kontenjan uygulaması kapsamında randevu sistemiyle çaylarını satabileceğini duyurdu.
Bu durumda üreticiler zamanı gelen ve toplanması gereken çayı satamayacaklarını belirterek ÇAYKUR'a tepki gösterdi. İki gün önce Kemalpaşa Çay Fabrikası önünde toplanan onlarca çay üreticisi, protesto gösterisi düzenlemiş ve Gürcistan bağlantılı karayolunu bir süre trafiğe kapatmıştı. Dün ise Hopa Çay Fabrikası önünde toplanan onlarca üretici, ÇAYKUR ve özel sektörün çay alım politikalarına tepki göstererek Gürcistan bağlantılı karayolunu bir süre trafiğe kapatmıştı.
ÇAYKUR:20 Mayıs’ta 9.980 ton, 21 Mayıs’ta 9.800 ton ve 22 Mayıs’ta 11 Bin tonun üzerinde yaş çay alımı yapılarak kurumumuz kapasitesinin çok üzerine çıkılmıştır.
ÇAYKUR yayınladığı açıklamada” Değerli üreticilerimiz, bu yıl çay hasadının doğudan batıya aynı anda başladığı bilinmektedir. Bu durum da bir yoğunluk oluşturduğu gibi 20 Mayıs’ta 9.980 ton, 21 Mayıs’ta 9.800 ton ve 22 Mayıs’ta 11 Bin tonun üzerinde yaş çay alımı yapılarak kurumumuz kapasitesinin çok üzerine çıkılmıştır. Yaş çay alımına bağlı olarak Fabrikalarımız kapasitelerinin üzerinde yaş çay işlemektedir. Üreticilerimizin günlük satmaları gereken miktar kadar çay toplamalarını istirham ediyoruz. Çay alımları belirlenen kapasiteye uygun şekilde devam edecektir” ifadelerini kullandı.
ÇAYKUR 4 TL’den satın alırken özel sektör 2,7 TL’den satın alıyor
ÇAYKUR’un günlük çay işleme kapasitesinin 9bin 500 ton olması ve bu kapasitenin aşılmasından dolayı gelen kontenjan uygulaması, üreticilerin çaylarının elinde kalmasına sebep oldu. Kontenjan uygulamasını fırsat bilen özel sektördeki firmalar üreticilerin elindeki yaş çay fiyatına 2,7 TL vereceğini bildirdi. Bu durum karşısında tepkiler çığ gibi büyüdü.
Bir çay üreticisi çektiği videoda “Doğu Karadeniz insanının geçim kaynağı çay ve biz bu çayı devlet fiyatından vermek istiyoruz ama ne buna bir yasa getiriliyor ne de devlet alıyor. Özeller de çok düşük fiyattan satın almak istiyor. Bütün yükü çiftçinin sırtına bırakıyorlar böylece bizim de çaylarımım köklerinde, dallarında körelmeye mahkum bırakılıyor” dedi.
Sorunun kaynağı ne?
1985'te yaş çay üretiminin en büyük alıcısı yüzde 95 ile ÇAYKUR iken bu oran özel sektörün payının artmasıyla yüzde 52'ye kadar düştü.
Öte yandan ÇAYKUR’un varlık fonuna devredildiğinden bu yana sürekli artan zararı göze çarpıyor.
ÇAYKUR’un yayınladığı faaliyet raporları neticesinde yıllar içerisindeki bilançosu kümülatif olarak analiz edildiğinde ise kurumun varlık fonuna devredildiğinden bu yana oldukça fazla seviyede zarar açıkladığı ve bilanço zararının da artarak devam ettiği görülüyor.
Çay üreticilerine ödemenin kredi çekilerek yapılması
Hükümet ve ÇAYKUR tarafından bugüne kadar kurumun zarar etmesine gerekçe olarak üreticilere yaş çay için yapılan ödemeler ve bu ödemeler için kredi çekilmesi gösterildi. Habertürk gazetesinin 2019 tarihli "ÇAYKUR neden zarar etti? başlıklı haberinde, ÇAYKUR'un zararına neden olarak rekor miktarda yaş çay alınması ve ödemelerin yüksek faizlerle borçlanılarak yapılması gösterildi. Yüksek faizle borçlanmanın bir sonucu olarak da finansman giderleri yükseldi.
ÇAYKUR’un özerk ve hesap verilebilir bir yapıya kavuşturulması gerek
Bloomberg HT ekonomi kanalının tarım editörü İrfan Donat, ÇAYKUR'un da çoğu KİT'te olduğu gibi operasyonel sorunlar, finansal maliyetlerin yüksek olması, stok tarafındaki planlamanın eksikliği ve insan kaynakları yönetimindeki sorunlar nedeniyle zarar ettiğini vurguluyor.
BBC Türkçeye konuşan Donat, "Bölgede üretim yapanlarla konuştuğunuz zaman çay alımındaki kalite kriterlerinden tut da fiyatlamaya kadar siyasetin belirleyici olduğunu görüyorsunuz" açıklamalarında bulundu ve ÇAYKUR'un özerk ve hesap verilebilir bir yapıya kavuşturulması gerektiğini söyledi.
- BBC Türkçe- Özge Özdemir
- DW
- Evrensel.net
- Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü
- Doğrulukpayı.com- Emincan Yüksel