Oluklu mukavva sektörüne ilişkin kâğıt fiyatlarının seyri
Pandemi ile Başımıza Gelenler
2020 yılının başlarında tüm dünyaya yayılan virüs ile birçok yeni tecrübe edindik. İş bir süre sonra küresel krize dönüştü. Tüm dünyada pandeminin etkileri ve yaraların sarılması için yapılan mücadeleler, özellikle hammadde fiyatlarında inanılmaz yükselişlere neden oldu.
Özellikle pandeminin ilk dönemlerinde hane halkının tükettiği ürünlerde stok yapmak istemesi, talebi süratle artırdı. Bu ürünleri sağlayanlar, üretenler de aşırı talep ve sonucunda fiyat artışlarının etkisiyle daha fazla tedarik ve üretim için çaba sarf etmeye, kullandıkları hammaddeler için stok yapmaya başladılar.
Artan talep, tedarikçiyi, üreticiyi, her koşulda her fiyattan hammadde bulmaya yöneltti. Diğer yandan 2021 yılında dünyanın birçok yerinde yakalanan yüksek büyüme oranları hammadde talebini inanılmaz seviyelere çıkarttı. Dünyanın birçok yerinde konteyner, zamanında gemi bulunamamaya başladı. Nakliye fiyatları ve süreleri arttı. Bu durum hem hammadde ve mamul tedarikini zorlaştırdı hem de fiyatların artmasına neden oldu. Bazı mallar bulunamaz hale geldi. Böyle olunca alışılmış tedarik zincirleri de koptu. Bir tedarik krizi ortaya çıktı.
Bu sorunlar her ülkede, neredeyse her türlü hammadde ve mamulde yaşandı. Dolayısıyla Türkiye bundan payına düşeni aldı.
2020 yılının Ocak ayı, 2019 yılının son aylarında ilk kez Çin’de görülen virüsün diğer ülkelere yavaş yavaş yayılmaya başladığı, ancak fiyatlar üzerinde etkisinin henüz hissedilmediğinden hareketle baz olarak alınabilir. Aşağıda TÜİK verilerine göre belli ana sektörlerde Ocak 2020, Ocak 2022 aylarına ilişkin endeksler ve Ocak 2020 ye göre değişim oranları yer almaktadır.
Aşağıdaki tabloda yer alan ürünler en ana kırılımı vermektedir. Daha alt kırılımlara inildikçe spesifik ürünlerde fiyat değişimleri takip edilebilir.
TABLO I
Buradan bir alt kırılıma inip, TÜİK verilerine göre 17.1 kodu ile takip edilen kağıt hamuru, kağıt ve mukavva endeksinin hareketlerini irdeleyebiliriz. Bu kod içinde oluklu mukavva sektöründe kullanılan fluting, testliner, kraft kağıtlarının ortak endeksi yer almaktadır. Bir alt endekse inerek her bir çeşit kağıdın kendi başına değişimi de gözlemlenebilir. Lakin TÜİK kamuoyuna bu kırılıma kadar olan endeksleri yayınlıyor. Diğer kırılımları bizzat başvurarak öğrenebiliyorsunuz. Ancak alt kırılımlara inmek, bu çalışma için önemli değil.
Endeksi irdelediğimizde Ekim 2020 dönemine kadar, bir önceki ayın ABD Doları ve Euro kurlarının TL karşısındaki değerini takip etmiş, buna göre değişim göstermiştir.
TL değer kaybetmiş, bu oranda kağıt fiyatları artmış, TL değer kazanmış kağıt fiyatları düşmüştür. Kağıt endeksinde anahtar TL’nin ABD ve EURO karşısındaki değer değişimidir.
Tedarik Krizi
2020 yılı Eylül ayında “Yönetim ve Vergi Danışmanlığı” yapmak üzere kendi ofisimi açtım. Oniki yıldan fazla bir süre kağıt ve ambalaj sektöründe yöneticilik yapınca herkesin ilk sorduğu şey, gelecek yıl için planlama ve bütçe yapmaya başladıklarını, kağıt fiyatlarının 2021 yılında ne olacağı hususuydu. Hevesli ve aceleci biri olunca cevabım, 2021 yılında pandeminin etkilerinin süratle azalacağı, 2020 yılında olduğu gibi yine Türk Lirasının ABD Doları, Euro karşısındaki değişimi kadar fiyatların değişeceği şeklindeydi. Nerden bilebilirdim, pandemi süreci ilerledikçe dünyada tedarik zincirinin kopacağı, tedarik krizi adı altında yeni bir kriz yaşanacağını?
2021 yılının son çeyreğinde tüm dünyada kağıt fiyatları hızla yükselmeye, fiyat açısında özellikle Avrupa ile entegre olan Türkiye pazarında da benzer fiyat artışları görülmeye başlandı.
Aşağıda RISI endeksinden alınan İtalya (fiyat dalgalanmalarına daha açık bir pazar) ve Almanya (fiyat açısından dalgalanması daha az bir pazar) fiyatlarının TL ye çevrilmiş hallerinin, Ekim 2021 baz kabul edilerek hazırlanan değişimi aşağıdaki gibidir. Türkiye da kağıt fiyatları kendisi ile benzer özelliklere sahip İtalya fiyatlarını takip etmiş, dalgalanması bu iki pazara göre daha düşük olan Almanya ile bile endeks değerleri dengeye gelmiştir.
Peki Şimdi Ne Olacak?
Ukrayna ve Rusya krizinin patlak verdiği ilk günlerde Mahfi Eğilmez Hoca, twitter hesabında Rus borsasının çakılışına ilişkin bir grafik yayınlamıştı. Ben de kendisine sordum. “Üstad, peki bizim borsa nasıl etkilenir?” Cevap; “Duruma göre değişir.”
Kağıt fiyatları ile ilgili olarak peki şimdi ne olacak? Bizi ne bekliyor? Kağıt fiyatları nereye gidecek? “Duruma göre değişir”
Öyleyse öncelikle yükselişin nedenlerini irdeleyelim. Kağıt fiyatları neden bu kadar yükseldi? Aslında yukarıda aktardım. Lakin yine de bir özet geçelim.
Pandemi ile bazı mallara aşırı talep oluştu. Bunların başında oluklu mukavva geliyor. Gerek kapanmalarla evden siparişlerin artması ve gerekse başkaca ürünlere olan talebin artması ambalaj gereksinimini, oluklu mukavva ve buna yönelik kağıt ihtiyacını maksimuma çıkarttı.
Alınan önlemler üretimi aksattı, verimliliği düşürdü.
Arz talep dengesizlikleri, uygulanan genişletici para politikaları enflasyonu artırmaya başladı.
Merkez Bankası yönetiminde ve faiz politikasına ilişkin yapılan değişiklikler TL’nin değerini özellikle ABD Doları ve Euro karşısında sert şekilde düşürdü.
TL’nin değer kaybı enflasyonu daha sert şekilde artırmaya başladı.
Cazip kur ihracat artışına neden oldu. Ülkemizin ihraç ürünleri genelde yükte ağır, pahada hafif ürünler. Ciddi miktarda ambalaj malzemesi gerektiriyor. Bu durum oluklu mukavva kullanımını ve kağıt ihtiyacını had safhaya çıkardı.
Yurtdışında da benzer (faiz politikaları hariç) uygulamalar ve sorunlar yaşanmaya başlandı. Dünyanın birçok ülkesinde enflasyon arttı.
2021 yılında tün dünyada yüksek büyüme rakamlarına ulaşıldı. Bu büyüme enerji ve hammaddeye olan talebi artırdı.
Arz talep dengesizlikleri, üretim ve nakliye sisteminde yaşanan aksaklıklar, mevcut tedarik zincirini koparttı. Özellikle bazı hammaddelerin (-ki kağıt bunların başında geliyor) temininde sıkıntılar yaşandı. Enflasyonun çok üzerinde fiyat hareketlenmeleri gerçekleşti.
Peki şimdi ne olacak? Sorunu meydana getiren süreçlerin bugünkü halini ve yeni durumun olası etkilerini birlikte tahlil edelim…
Fiyatları aşağı doğru baskılayan etmenler
Pandeminin özellikle talep üzerindeki artırıcı etkisi azaldı. Artık kimse evde stok yapmıyor.
Her üründe artan fiyatlar hane halkı gelirlerini düşürdü. Bu durum talebi ciddi oranda azaltıyor.
Kamu idaresinin pandemi sürecinde ortaya koyduğu hane halkını koruyucu tedbirler azalıyor. Bu da talebi olumsuz yönde etkileyecektir.
Üretimi engelleyici, verimliliği düşürücü tedbirler azaldı. Hatta ortadan kalktı. Bu durum arzı pozitif yönde etkileyecektir.
Artan fiyatlar kısa dönemde, gerçekleştirilen yatırımlarla kapasite artışına ve kapasite kullanım oranlarının artmasına neden olacaktır. (Orta ve uzun vadede yeni yatırımlar devreye girecek, diğer koşullar aynı kaldığında, ciddi arz fazlalıkları ortaya çıkacaktır.)
Benzer durum tüm dünyada, özellikle bizi yakından ilgilendiren Avrupa ve Amerika pazarlarında da geçerli. Oralarda da arz artarken talep daralacaktır.
Türk Lirasının ABD Doları ve Euro karşısındaki değer kaybı kur artışı durdu. Yurtdışı tedarik imkanları arttı ve süreleri kısalmaya başladı. Bu durum şirketler ellerindeki yüksek maliyetli güvenlik stoklarını, fiyatlar hala yukarıdayken eritmek isteyecekler, bu da hammaddeye olan talebi azaltacaktır.
Dünyada ve Türkiye'de para arzını azaltıcı, enflasyonu düşürücü politikalar da kağıt fiyatlarını aşağıya doğru baskılayacaktır.
Fiyatları yukarı doğru baskılayan etmenler
Büyük ekonomik krizler, başkaca krizleri beraberinde getirebilir. 1929 Büyük buhrandan hemen sonra başlayan 2. Dünya Savaşı bunun en güzel örneği. Benzeri bir kriz, umalım ki bir dünya savaşına dönüşmesin, enerji fiyatlarının artışı, enerji dar boğazları nedeniyle üretim aksamaları, dolayısıyla arz daralmaları sonucunu doğurabilecek, mesela Rusya-Ukrayna Krizi gibi krizleri beraberinde getirebilir. Türkiye ve Dünyada kriz bitmez.
Türkiye’de, Merkez Bankası politikaları ve olası faiz düşüşleri kuru artırıp fiyatları yukarı çekebilir. (Kur korumalı mevduat uygulamalarının devamında-sonunda faiz artırımına gidilerek, bu hesaplardan dönecek paraların dövize akışını engellemeye yönelik politikalar da mümkündür.)
Tüm dünyada hammadde fiyatları daha yüksek bir seviyede dengeye oturdu. Bu dengenin aşağı doğru bozulması başlı başına bir kriz demektir. En azından kısa dönemde aşırı dalgalanmalar köklü bir ekonomik krize yol açabilir.
Avrupa ve Amerika’da 2. Dünya savaşı sonrası işler düzeldikten sonra bu kadar yüksek oranlı enflasyonlar yaşanmamıştı. Türkiye’de de son yılların en yüksek seviyelerini gördü enflasyon. Enflasyonun sürekli yükselen bir sarmala dönüşmesi halinde, fiyatları yukarı doğru baskılayacaktır.
Anlaşılacağı üzere kağıt fiyatlarının önümüzdeki günlerdeki seyrini belirleyecek birçok durum mevcut. Öyleyse sonuç ne? Duruma göre değişir……