Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler: Tanımı, nitelikleri ve sınıflandırılmaları
Küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin tanımlanmasına, niteliklerine, sınıflandırılmasına ve uygulamalarına ilişkin usul ve esaslar “Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler Yönetmeliği”(1)(Yönetmelik) ile belirlenmiş olup, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, bu Yönetmeliğin uygulanmasına ilişkin düzenleme yapmaya yetkilidir.
Anılan Yönetmelik, 25 Mayıs 2023 tarihli ve 32201 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 1 sayılı Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 407’nci maddesine dayanarak 7297 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile hazırlanmıştır.
Söz konusu Yönetmelik ile birlikte, 19 Ekim 2005 tarihli ve 2005/9617 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulan ‘Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin Tanımı, Nitelikleri ve Sınıflandırılması Hakkında Yönetmelik’(2) yürürlükten kaldırılmıştır.
Mezkûr Yönetmelik, tüm kurum ve kuruluşların küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin tanım, nitelik ve sınıflandırılmasına ilişkin uygulamalarını kapsar. Küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin aleyhine sonuç doğuracak şekilde kullanılmaması kaydıyla, küçük ve orta büyüklükteki işletmeleri ilgilendiren mevzuatın uygulanmasında anılan Yönetmelik hükümleri esas alınır.
KOBİ’lerin Sınıflandırılması, Nitelikleri ve İşletme Türleri
KOBİ’lerin sınıflandırılması
KOBİ’ler, net satış hasılatları, mali bilanço tutarları ve çalışan sayıları dikkate alınarak aşağıdaki şekilde sınıflandırılır:
- Mikro işletme: Yıllık çalışan sayısı on (10) kişiden az olan ve yıllık net satış hasılatı veya mali bilançosundan herhangi biri on (10) milyon Türk Lirasını aşmayan işletmelerdir.
- Küçük işletme: Yıllık çalışan sayısı elli (50) kişiden az olan ve yıllık net satış hasılatı veya mali bilançosundan herhangi biri yüz (100) milyon Türk Lirasını aşmayan işletmelerdir.
- Orta büyüklükteki işletme: Yıllık çalışan sayısı ikiyüzelli (250) kişiden az olan ve yıllık net satış hasılatı veya mali bilançosundan herhangi biri beşyüz (500) milyon Türk Lirasını aşmayan işletmelerdir.
Türkiye’de hâlihazırda yürürlükten kaldırılmış olan 18.03.2022 tarihli ve 31782 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 5315 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile getirilen KOBİ sınıflandırması(3) şöyleydi:
Buna mukabil, Türkiye’de hâlihazırda yürürlükte bulunan 25.05.2023 tarihli ve 32201 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 7297 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile getirilen KOBİ sınıflandırması da şöyledir:
KOBİ niteliğini kazanma, kaybetme ve sınıfının belirlenmesi
KOBİ niteliği belirlenirken dikkate alınan kriterlerden herhangi birini, son iki hesap dönemine ait verileri ile aşan işletmeler KOBİ niteliğini kaybeder. Son hesap dönemine ait verileri ile söz konusu kriterlerin altına düşen işletmeler KOBİ niteliği kazanır. İşletme sınıflan son hesap dönemine ait verileri ile belirlenir.
Söz konusu Yönetmelik kapsamında işletmelerin KOBİ niteliği ve sınıfını belirlemede kullanılacak verilerin tarihi;
- Kurumlar vergisi mükellefleri için 13.06.2006 tarihli ve 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanununda belirtilen beyanname verme süresinin içinde bulunduğu ay sonu,
- Gelir vergisi mükellefleri için 31.12.1960 tarihli ve 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununda belirtilen beyanname verme süresinin içinde bulunduğu ay sonu,
olarak esas alınır.
İşletme türleri
İşletmeler, anılan Yönetmeliğin ekinde yer alan “İŞLETME BEYANI’nın ilgili kurum veya kuruluşa sunulma tarihindeki diğer işletmeler ile olan sermaye ilişkilerine göre;
- Bağımsız işletme,
- Ortak işletme,
- Bağlı işletme,
olmak üzere üçe ayrılır. İki veya daha çok işletmenin karşılıklı sermaye sahibi olması durumunda, her birinin türü belirlenirken büyük olan sermaye oranı dikkate alınır.
Bağımsız işletme
Bir işletme;
- Tek başına başka bir işletmenin sermayesinin %25 veya daha fazlasına sahip değilse,
- Herhangi bir veya birkaç bağlı işletme müştereken bu işletmenin %25 veya daha fazla sermayesine sahip değilse,
bağımsız işletme kabul edilir. Gerçek kişi işletmeleri bağımsız işletmedir. Bir işletmede yukarıda belirtilen %25 oranı; üniversiteler, araştırma merkezleri, kamu yararına çalışan dernek ve vakıflar, nitelikli yatırımcılar ve kurumsal yatırımcılar, kitle fonlaması platformları, yıllık bütçesi yirmibeş (25) milyon Türk Lirasından az olan veya nüfusu beş (5) binden az olan yerlerdeki belde belediyeleri dâhil belediyeler ve köy tüzel kişilikleri veya girişim sermayesi yatırım ortaklıkları ya da girişim sermayesi yatırım fonları tarafından aşılsa bile bu işletme bağımsız işletme sayılır. Bağımsız işletmelerin sınıfı ve KOBİ niteliği belirlenirken, sadece o işletmenin verileri dikkate alınır.
Ortak işletme
Bir işletmenin;
- Tek başına veya bağlı işletmeleriyle birlikte müştereken başka bir işletmenin sermayesinin %25 veya fazlasına ve %50’si veya daha azma sahip olması,
- Kendisinin sermayesinin %25 veya fazlasına ve %50’si veya daha azma başka bir işletmenin tek başına veya bağlı işletmeleriyle birlikte müştereken sahip olması,
durumunda bu işletmeler ortak işletme sayılır. Ortak işletmelerin sınıfı ve KOBİ niteliği belirlenirken işletmenin verilerine, ortak işletmenin verilerinin ortaklık oranında eklenmesi ile elde edilecek veriler dikkate alınır.
Bağlı işletme
Bir işletmenin;
- Tek başına veya bağlı işletmeleriyle birlikte müştereken başka bir işletmenin sermayesinin çoğunluğuna sahip olması,
- Kendisinin sermayesinin çoğunluğuna, başka bir işletmenin tek başına veya bağlı işletmeleriyle birlikte müştereken sahip olması,
durumunda bu işletmeler bağlı işletme sayılır.
Bağlı işletmelerin sınıfı ve KOBİ niteliği belirlenirken işletmenin verilerine, bağlı işletmenin verilerinin tamamının eklenmesi ile elde edilecek veriler dikkate alınır. Bir işletmenin bağlı işletmelerine bağlı olan işletmelerin verilerinin tamamı işletmenin verilerine eklenir. İşletmenin bağlı işletmelerinin ortak işletmelerine ait veriler ile başvuran işletmenin ortak işletmelerinin bağlı veya ortak işletmelerine ait veriler eklenmez.
Çalışan sayısı ve mali veriler
Bir işletmede çalışanların toplam sayısı, o işletmedeki yıllık iş birimlerinin toplam sayısına göre belirlenir. Anılan Yönetmeliğin uygulanmasında, ilgili işletmede sadece hizmet akdi ile çalıştırılanlar çalışan sayılır. Çıraklar ve staj yapan öğrenciler çalışan sayısına dâhil edilmez. İşletmelerin mali durumları ve çalışan sayılarının belirlenmesinde yıllık olarak hesaplanan en son veriler esas alınır. Bilanço esasına göre defter tutmayan işletmelerde sadece çalışan sayısı dikkate alınır.
Kamu kontrolündeki işletmeler
Bir işletmenin sermayesinin %25 veya fazlasının müştereken veya tek başına “bir işletmedeki %25 oranının; üniversiteler, araştırma merkezleri, kamu yararına çalışan dernek ve vakıflar, nitelikli yatırımcılar ve kurumsal yatırımcılar, kitle fonlaması platformları, yıllık bütçesi yirmibeş (25) milyon Türk Lirasından az olan veya nüfusu beş (5) binden az olan yerlerdeki belde belediyeleri dâhil belediyeler ve köy tüzel kişilikleri veya girişim sermayesi yatırım ortaklıkları ya da girişim sermayesi yatırım fonları tarafından aşılsa bile bu işletme bağımsız işletme sayılacağı” hükmü dışında bir veya birden fazla kamu kurum veya kuruluşu ile bu niteliği haiz olan kurum ve kuruluşların kontrolünde olması hâlinde bu işletmeler KOBİ sayılmaz.
Beyan
Söz konusu Yönetmeliğin ekinde yer alan “İŞLETME BEYANI” ilgili işletmeler tarafından doldurulur. Yönetmelik kapsamında yapılacak işlemlerde esas alınan belge ve söz konusu beyanın içerdiği her türlü bilgiden başvuran işletme sorumludur. Yanlış ve yanıltıcı bilgilere ve belgelere dayanılarak yapılan işlemlerle elde edilen menfaatler kazanılmış hak sayılmaz. Beyanlar, ilgili kuruma yazılı olarak yapılabileceği gibi elektronik ortamda da yapılabilir.
Sonuç
Küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin tanımlanmasına, niteliklerine, sınıflandırılmasına ve uygulamalarına ilişkin usul ve esaslar “Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler Yönetmeliği” (Yönetmelik) ile belirlenmiş ve KOBİ tanımları da yeniden düzenlenmiştir.
Bu kapsamda bilanço eşikleri;
- Mikro işletme sayılabilmek 5 milyon TL’den 10 milyon TL’ye;
- Küçük işletme sayılabilmek için 50 milyon TL’den 100 milyon TL’ye,
- Orta büyüklükte işletme sayılabilmek içinse 250 milyon TL’den 500 milyon TL’ye
çıkarılmıştır. İşletmelerin istihdam eşiklerinde herhangi bir değişiklik yapılmamıştır.
Yönetmelik uyarınca, işletme sınıfları son hesap dönemine ait veriler ile belirlenecek; bu veriler için kurumlar vergisi ile gelir vergisi mükelleflerinin beyanname verme süresinin içinde bulunduğu ay sonu esas alınacaktır.
Mezkûr Yönetmelikle ayrıca, KOBİ türlerine ilişkin kriterler de belirlenmiştir. Buna göre;
- Bir işletme tek başına bir işletmenin sermayesinin %25 ve daha fazlasına sahip değilse bağımsız işletme olarak kabul edilecektir. Gerçek kişi işletmeler de bu kategoriye dâhil olacaktır.
- Bir işletmenin tek başına veya bağlı işletmeleri ile müştereken başka bir işletmenin sermayesinin %25 veya fazlasına ve %50 veya daha azına sahip olması durumunda ortak işletme olarak kabul edilecektir.
- Bir işletmenin tek başına veya bağlı işletmeleri ile birlikte müştereken başka bir işletmenin sermayesinin çoğunluğuna sahip olması, kendisinin sermayesinin çoğunluğuna, başka bir işletmenin tek başına veya bağlı işletmeleriyle birlikte sahip olması halinde ise bağlı işletme olarak kabul edilecektir.
- Diğer yandan, bağımsız işletme olarak sayılan; üniversiteler, araştırma merkezleri, dernek ve vakıf nitelikli yatırımcılar ve kurumsal yatırımcılar, kitle fonlaması platformları, bütçesi 25 milyon TL’den az ve nüfusu 5 binden az olan yerlerdeki belediyeler, köy tüzel kişilikleri, girişim sermayesi ortaklıkları veya yatırım fonları haricindeki işletmelerden sermayesinin %25 veya fazlasının bir veya birden fazla kamu kuruluşu niteliğini haiz kuruluşların kontrolünde olanlar KOBİ sayılamayacaktır.
Söz konusu Yönetmelikle, KOBİ niteliğinin kazanılması veya kaybedilmesi ile ilgili hükümlerde de önemli bir değişiklik yapılmıştır. KOBİ niteliği belirlenirken dikkate alınan kriterlerden herhangi birisinin (çalışan sayısı, bilanço büyüklüğü, hasılat) son iki hesap dönemine ait verilerle aşan işletmeler KOBİ niteliğini kaybedecektir. Ancak daha önce KOBİ olmayan ama son hesap döneminde bu kriterlerin altına düşen işletmeler aynı dönemde KOBİ niteliği kazanacaklardır. Yani bir büyük bir şirket bilanço, çalışan sayısı veya hasılatından herhangi biri öngörülen sınırın altına düştüğünde iki dönem beklemeden, son yıl verilerine göre KOBİ vasfı kazanabilecektir. Buna ilişkin yeni ölçüt şöyledir: “KOBİ niteliği belirlenirken dikkate alınan kriterlerden herhangi birini, son iki hesap dönemine ait veririyle aşan işletmeler KOBİ niteliğini kaybeder. Son hesap döneminde ait verileri ile söz konusu kriterlerin altına düşen işletmeler KOBİ niteliği kazanır.” Bu konudaki önceki ölçütse [Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin Tanımı, Nitelikleri ve Sınıflandırılması Hakkında Yönetmelik, m.6; RG 18.11.2005/25997] şöyleydi: “Hesaplarının kapanış tarihinde, işletme sınıfları ve KOBİ vasfı belirlenirken dikkate alınan kriterlerden herhangi birini, birbirini takip eden iki hesap döneminde de 0kaybeden veya aşan işletmeler sınıf değiştirir veya KOBİ vasfını kaybeder.”
(1) Söz konusu Yönetmeliğin uygulanmasında;
a) İşletme: Mevzuata uygun olarak kurulan, bir veya birden çok gerçek veya tüzel kişiye ait olup ekonomik faaliyette bulunan birimleri veya girişimleri,
b)Küçük ve orta büyüklükte işletme (KOBİ): Yıllık çalışan sayısı ikiyüzelli (250) kişiden az olan yıllık net satış hasılatı veya mali bilançosundan herhangi biri beşyüz (500) milyon Türk Lirasını aşmayan işletmeleri,
c) Mali bilanço: Bir işletmenin belirli bir tarihte sahip olduğu varlıklar ile bu varlıkların sağlandığı kaynaklan gösteren mali tabloyu,
ç) Net satış hasılatı: Bir işletmenin brüt satışlarından satış iskontoları ve iadeleri ile diğer indirimlerin düşülmesi sonucu bulunan tutan,
d) Yıllık iş birimi (YİB): İşletmede bir takvim yılı içerisinde hizmet akdi ile çalıştırılanların prim gün sayıları toplamının üçyüzaltmışa bölünmesi ile elde edilen sayıyı ifade eder.
(2) Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin Tanımı, Nitelikleri ve Sınıflandırılması Hakkında Yönetmelik, RG 18.11.2005/25997
(3) Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz. Yavuz Akbulak, “KOBİ’lerin Sınıflandırılmasında Son Durum”, Legal Blog, 30 Mart 2022.