Kayıt Dışı Ekonomi İle Mücadelede Elektronik Bilgi Transfer Sistemi (BTRANS)
Bilişim teknolojisindeki gelişmelere paralel olarak ticaret yapma şekilleri de değişime uğramıştır. İnternetin toplumun büyük bir kesiminin kullanımına açılması ile birlikte elektronik ticaret yaygınlaşmış hatta alternatif bir ticaret şekli olmaktan asli bir ticaret şekline evrilmiştir. Özellikle Covid-19 salgını ile birlikte elektronik ticaret yaşantımızın bir parçası haline gelmiştir. Ticari hayatın yaşadığı bu değişime kamu otoritesi de hızlıca adapte olmuş ve iktisadi hayatın gelişmesi, rekabet eşitsizliğinin ortadan kaldırılması ve kayıt dışı ticaret ile mücadele etmek için birtakım önlemler alınmıştır. Hazine ve Maliye Bakanlığı, Gelir İdaresi Başkanlığı Bilgi Transfer Sistemini kurarak vergi kayıp ve kaçağını en aza indirmek ve kayıt dışı ticareti önlemek amacıyla yasal yetkileri çerçevesinde birçok kaynaktan bilgi toplamakta ve her türlü ticari işlemi takip etmektedir. Bu çalışmanın konusunu Elektronik Bilgi Transfer Sistemi (BTRANS) oluşturmaktadır.
Anahtar Kelimeler: E-ticaret, Btrans, Bilgi Transfer Sistemi
Ticaret kavramının tarihine baktığımızda bunun neredeyse insanlık tarihi kadar eski olduğunu görürüz. İlkel toplumlarda ticaret, takas yöntemi ile yapılmış fakat daha sonra gelişen modern toplumlarda ticaretin şekli değişmiş ve ticarette para kullanılmaya başlanmıştır. Ancak yüzlerce hatta binlerce yıldan beri değişmeden gelen mal alışveriş yöntemleri 20. yüzyılın sonu ile birlikte hızlı bir değişime uğramıştır. Dünya ekonomisi ve teknoloji altyapısı geçen yüzyılın sonlarında önemli gelişmelere sahne olmuş, klasik iş ve ticaret yapış yöntemleri değişime uğramıştır. İşletme, pazarlama, ticaret kavramlarının yeniden tanımlandığı, ticaret hayatındaki rekabetin sertleştiği, kamu ve özel sektörde köklü yeniden yapılandırmanın kaçınılmaz hale geldiği bir ortam oluşmuştur. Günümüzde de devam eden bu hızlı ve çok yönlü değişimin nedeni bilgi ve iletişim teknolojilerindeki gelişmelerdir. Bilişim teknolojisinde ve ekonomik globalleşme sürecinde meydana gelen gelişmeler elektronik ticaretin giderek yaygınlaşmasını sağlamıştır. E-ticaret olarak tanımladığımız bu yeni ticaret modeli artık günlük yaşantımızın bir parçası olmuştur. Özellikle de Covid-19 salgını ile birlikte e-ticaret büyük oranda hayatımıza girmiş bulunmaktadır. Buna ilave olarak, aracı hizmet sağlayıcıların daha profesyonel bir şekilde hizmet vermesi, müşteri memnuniyetini önceleyerek alışveriş sürecinde yaşanan aksaklıklara hızlı çözümler üretmeye başlaması, tedarik ve transfer sürecinin hızlanması tüketici nezdinde e-ticareti daha cazip hale getirmektedir. Bu anlamda ticarete yön veren kamusal düzenlemeler de yeni düzene aynı hızla adapte olmuştur. Tüm bunlar birlikte değerlendirildiğinde ticaretin böylesine yoğun bir şekilde yöneldiği bu alanda birtakım düzenlemeler yapılması kaçınılmaz olmuştur. Bu amaçla mali otorite iktisadi hayatın gelişmesi ve rekabet eşitsizliğini gidermek için kayıt dışı ekonomiye yönelik birtakım önlemler geliştirmiştir. Hazine ve Maliye Bakanlığı, kayıt dışı ticari faaliyette bulunan mükellefleri tespit etmek, vergi kayıp ve kaçağını engellemek amacıyla yasal yetkileri çerçevesinde birçok kaynaktan bilgi toplamakta ve her türlü ticari işlemi takip etmektedir. Bu çalışmamızda Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından bu amaçla kullanılan yöntemlerden biri olan Bilgi Transfer Sistemi’nin (BTRANS) detaylarına yer verilmiştir.
BİLGİ TRANSFER SİSTEMİ (BTRANS) NEDİR?
Sınırlarının oldukça geniş olmasından dolayı elektronik ticarete konu işlemin nerede başladığının ve nerede sonlandığının tespiti zordur. Bu sebeple kavrama ilişkin net bir tanımlama yapmak güçleşmektedir. Genel manada e-ticaret; mal ve hizmetler, bilgi, para akışları gibi tüm ticari işlemlerin, internet, e-mail, telefon ve faks vb. araçlar vasıtasıyla el değiştirmesini sağlayan ticaret yöntemidir. (1)
Günümüzde elektronik ticaretin yaygınlaşması ile birlikte, internet üzerinden yapılan satışların mali açıdan kontrolü önem kazanmıştır. Öyle ki, toplam ticaret içerisinde elektronik ticaretin payı günden güne artış göstermekte, mal/hizmet talep edenlerin ilk başvurduğu yer e-ticaret siteleri olmaktadır. Ticaret bakanlığının 2020 yılının ilk 6 ayında gerçekleşen e-ticaret işlemlerine ilişkin yaptığı sunumda e-ticaretin toplam ticaret içindeki payı 2019 yılı ilk 6 ayında %8,4 iken 2020 yılı ilk 6 ayında %14,2 olarak gerçekleştiği görülmektedir.(2)
Ticaret bakanlığı e-ticaret bilgi platformu (www.eticaret.gov.tr) ve çeşitli yollarla aracı hizmet sağlayıcıların sunduğu platformlarda satış yapan KOBİ’leri bilgilendirici faaliyetler yürütmekte ve onları bu platformları daha aktif kullanmaya teşvik etmektedir. Bununla birlikte e-ticaretin daha güvenli bir şekilde yapılabilmesi adına mal/hizmet talep eden son kullanıcı müşteriler de e-ticaret konusunda bilinçlendirilmektedir. Ticari hayatın böylesine faal olduğu bir alanda vergi kayıp ve kaçağını önlemek üzere birtakım önlemlerin alınması da kaçınılmaz olmuştur.
213 Sayılı Vergi Usul Kanununun 149. Maddesinde gerçek ve tüzel kişilerle kamu idare ve müesseselerine vergilendirme ile ilgili olaylarda Hazine ve Maliye Bakanlığı ve vergi dairelerince kendilerinden yazı ile istenen bilgileri verme zorunluluğu getirilmiştir. Söz konusu kanunun verdiği yetkiye istinaden çıkartılan 24.12.2015 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan 464 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ile e-ticaret faaliyetlerinin takip edilmesi ve kayıt altına alınması çalışmaları kapsamında belli mükellef gruplarına devamlı bilgi verme zorunluluğu getirilmiştir. E-ticarette bilgi verme zorunluluğu ile maliye idaresi elektronik ticarete ilişkin işlemleri bir veri bankasında depolayıp, söz konusu iş ve işlemlerin detaylı takibini yapabilmektedir.
Bilgi Transfer Sistemi, Türkiye’de e-ticaretin modern yöntemler ile denetlenmesi ve vergilendirilmesi adına önemli bir adım olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu yöntemle Hazine ve Maliye Bakanlığı, vergi kayıp ve kaçağını önlemek ve kayıt dışı ticari faaliyette bulunan mükellefleri tespit etmek amacıyla birçok kaynaktan bilgi toplamakta ve her türlü ticari işlemi takip edebilmektedir.
Elektronik ticaretin temeli para ve malların transferi üzerine kuruludur. Alıcı satın aldığı ürünün kendisine teslim edilmesini, satıcı ise satışını yaptığı ürünün bedelinin tarafına ödenmesini bekler. E- ticarette alıcı ve satıcı arasındaki para/mal transferleri çeşitli sektörler aracılığıyla gerçekleştirilmektedir. Bunlar elektronik ticaret aracı hizmet sağlayıcıları, kargo ve lojistik firmaları, bankalar ve internet reklamcılığı hizmet aracıları olarak ifade edilebilir. Günümüz teknolojik altyapısında para ve malların transfer bilgileri dijital olarak arkasında mutlaka bir iz bırakmaktadır. Kamu otoritesi de e-ticaret kapsamında yer alan para ve ürün transferlerini olası vergi kayıp ve kaçağına engel olmak amacıyla kanunların verdiği yetki çerçevesinde takip ve kontrol etmektedir.
SÜREKLİ BİLGİ VERME ZORUNLULUĞU GETİRİLENLER VE İSTENEN BİLGİLER
464 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği uyarınca; elektronik ticaret faaliyetlerinin takip ve kontrol edilmesi amacıyla aşağıda yer alan mükellef gruplarına bir takım bilgileri, sürekli bilgi verme yükümlülüğü kapsamında, bildirme zorunluluğu getirilmiştir.
- Aracı hizmet sağlayıcılar,
- Bankalar,
- İnternet Reklamcılığı Hizmet Aracıları,
- Kargo ve Lojistik İşletmecileri
Söz konusu mükellef gruplarının aşağıdaki alt bölümlerde belirtilen bilgileri BTRANS sistemi üzerinden bildirme yükümlülüğü 1 Temmuz 2016 itibariyle geçerli hale gelmiş olup tebliğ kapsamında istenilen bilgilerin aylık dönemler halinde iletilmesi gerekmektedir. Bir aya ait bilgilerin, takip eden ayın son günü saat 24:00’e kadar iletilmesi gerekmektedir.(3)
a- Aracı Hizmet Sağlayıcılar
Mal veya hizmetlerin alınması, satılması, kiralanması veya dağıtımı işlemlerinin gerçekleştirilmesine aracılık etmek üzere internet ortamında 6563 sayılı Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanunda tanımlanan “başkalarına ait iktisadi ve ticari faaliyetlerin yapılmasına elektronik ticaret ortamını sağlayan gerçek ya da tüzel kişiler”(4) aracı hizmet sağlayıcılarını ifade eder. Alıcı ve satıcı arasında alışveriş işleminin yapıldığı e-ticaret pazar yerlerini işletenler aracı hizmet sağlayıcılar olarak ifade edilmektedir. Marketplace olarak da adlandırılan online pazar yerleri, alıcılar ve satıcıları bir araya getiren üçüncü parti platformlardır. N11, Trendyol, Hepsiburada, ÇiçekSepeti vb. örnek olarak verilebilir. Firmalar bu platformlar üzerinde kendi ürünlerini sergileyebilir, tüketiciler de bu mecralar üzerinde farklı firmaların farklı ürünlerine ulaşabilirler.
Sahip olduğu yazılım, donanım ve teknik altyapıyı müşterilerine kullandırarak, mal veya hizmetlerin internet ortamında ticaretinin yapılması, kiralanması veya transferinin sağlanması işlemlerine aracılık etmek üzere internet ortamında aracılık hizmeti sağlayanların, aylık olarak gerçekleştirdikleri işlemlere ilişkin bilgileri BTRANS (Maliye Bakanlığı Gelir İdaresi Başkanlığı Bilgi Transfer Sistemi) üzerinden elektronik ortamda GİB'e iletmeleri gerekmektedir:
Aracı hizmet sağlayıcılar bu kapsamda yaptıkları işlemlere ilişkin;
- Aracılık hizmetinin sağlandığı internet adresini,
- Aracılık hizmeti verilen kişilere ait ad soyad/unvan, TCKN/VKN bilgileri ile işyeri adres bilgilerini,
- Aracılık hizmeti verilenler adına gerçekleştirilen işlemlere ilişkin her bir tahsilat tutarını ve işlem tarihini,
BTRANS üzerinden bildirmek zorundadırlar.
b-Bankalar
5411 sayılı Bankacılık Kanunu kapsamında faaliyet gösteren bankalardan sürekli bilgi verme zorunluluğu kapsamında e-ticaret yoluyla yapılan faaliyetlere ilişkin yapılan ödemelerle ilgili bilgiler istenilmektedir. Buna göre, bankalar, internet üzerinden yapılan her türlü alış, satış ve kiralama işlemlerine ilişkin yapılan ödemelerle ilgili bilgileri, BTRANS (Maliye Bakanlığı Gelir İdaresi Başkanlığı Bilgi Transfer Sistemi) üzerinden GİB'e elektronik ortamda periyodik olarak aktaracaklardır.
c-İnternet Reklamcılığı Hizmet Aracıları
İnternet ortamında reklamların yayınlanmasına aracılık edenler, internet reklamcılığı hizmet aracıları kapsamında değerlendirilirler. Bu alanda faaliyet gösteren aracılara Google adsense, PopCash, Adsterra, Media.net, PropellerAds Media örnek olarak gösterilebilir.
İnternet üzerinden verilen ticari amaçlı reklamlara aracılık edenlerin aylık olarak aracılık ettikleri reklam hizmetlerine ilişkin bilgileri BTRANS üzerinden elektronik ortamda GİB'e iletmeleri gerekmektedir:
İnternet reklamcılığı hizmet aracıları bu kapsamda yaptıkları işlemlere ilişkin;
- Reklamın yayınlandığı internet adreslerini ve söz konusu internet adreslerinin ait olduğu kişi ya da kurumların adı soyadı/unvanı ile TCKN/VKN bilgilerini,
- Reklam veren kişi ya da kurumlara ilişkin ad soyad/unvan ile TCKN/VKN bilgilerini,
- Reklam Hizmetleri ile ilgili olarak tahsil edilen tutarları,
BTRANS üzerinden bildirmek zorundadırlar.
ç-Kargo ve Lojistik İşletmeleri
Karayolu Taşıma Yönetmeliği uyarınca M1, M2 ve M3 yetki belgesi alan kargo ve lojistik firmaları, aylık olarak gerçekleştirdikleri kargo teslimlerine ilişkin bilgileri BTRANS (Maliye Bakanlığı Gelir İdaresi Başkanlığı Bilgi Transfer Sistemi) üzerinden elektronik ortamda GİB'e iletmeleri gerekmektedir.M1 yetki belgesi il sınırları içerisinde kargo taşımacılığı yapacak gerçek ve tüzel kişileri, M2 yetki belgesi ülke sınırları içerisinde kargo taşımacılığı yapacak gerçek ve tüzel kişileri, M3 yetki belgesi ise uluslararası kargo taşımacılığı yapacak gerçek ve tüzel kişileri ifade etmektedir.
Kargo ve lojistik işletmeleri e-ticaret faaliyetleri kapsamında yaptıkları işlemlere ilişkin;
- Göndericiye ait ad soyad/unvan ve TCKN/VKN bilgileri ile adres bilgilerini, aracı hizmet sağlayıcının bilgilerini,
- Gönderici bazında teslim edilen toplam gönderi adedini,
- Gönderici bazında kapıda ödeme yapılan toplam gönderi adedini, ödeme şeklini ve toplam ödeme tutarlarını,
BTRANS üzerinden bildirmek zorundadırlar.
Kargo ve lojistik firmaları e-ticaret kapsamındaki gönderileri Vergi Usul Kanunu kapsamında düzenlenmesi zorunlu belgeler (Fatura, İrsaliyeli Fatura, Gider Pusulası, Sevk İrsaliyesi vb.) ile birlikte kabul edecekler ve taşıma esnasında istenildiğinde ibraz edilecek şekilde gönderiye ekleyeceklerdir.
SORUMLULUK VE CEZAİ SONUÇLAR
464 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği’nde; bilgi verme zorunluluğu getirilen mükelleflerin, BTRANS sistemine bildirmekle yükümlü oldukları bilgileri Vergi Usul Kanununun defter, kayıt ve belgeler için öngördüğü muhafaza süreleri içerisinde (5 yıl) elektronik ortamda saklamak ve istenildiğinde elektronik araçlar ve ortamlar vasıtası ile ibraz etmekle yükümlü oldukları belirtilmiştir.
Ayrıca, tebliğ kapsamında bilgi verme zorunluluğu getirilen mükellef grupları; BTRANS sistemine iletmiş oldukları bilgilerin doğruluğundan sorumlu olup, istenilen bilgileri Gelir İdaresi Başkanlığının belirlemiş olduğu format, standart ve iletim yöntemine uygun olarak göndermek zorundadırlar. Belirlenen format, standart ve iletim yöntemi dışında gönderilen bilgi ve belgeler kabul edilmeyecek ve gönderilmemiş sayılacaktır.
Söz konusu zorunluluklara uymayanlar hakkında işledikleri fiillere göre, Vergi Usul Kanununda yazılı cezalar tatbik edilecektir. Buna göre Vergi Usul Kanunu’nun Mükerrer 355. maddesi uyarınca; “aynı Kanun’un 86, 148, 149, 150, 256 ve 257 nci maddelerinde yer alan zorunluluklar ile mükerrer 257 nci madde uyarınca getirilen zorunluluklara uymayan (Kamu idare ve müesseselerinde bilgi verme görevini yerine getirmeyen yöneticiler dâhil); birinci sınıf tüccarlar hakkında 2021 yılı için 2.500,00 TL özel usulsüzlük cezası kesileceği”(5) hüküm altına alınmıştır.
DEĞERLENDİRME VE SONUÇ
Bilişim teknolojisinde meydana gelen hızlı gelişmeler internet yoluyla yapılan ticaretin giderek yaygınlaşmasını sağlamıştır. E-ticaret olarak tanımladığımız bu yeni ticaret modeli artık günlük yaşantımızın bir parçası olmuştur. Özellikle de Covid-19 salgını ile birlikte e-ticaretin payı daha da artmıştır. Türkiye’de e-ticaret hacmi 2020 yılının ilk yarısında bir önceki yılın aynı dönemine göre %64 artmıştır.(6) Elektronik ticaretin bir alternatif ticaret olmaktan çıkıp, adeta temel ticaret yöntemi haline geldiği günümüz dünyasında internet üzerinden gerçekleştirilen ticaretin tespit ve kontrol edilmesi oldukça önem arz etmektedir.
Mali otoritenin iktisadi hayatın gelişmesi ve rekabet eşitsizliğini gidermek maksadıyla kayıt dışı ekonomiyi önlemeye yönelik geliştirdiği önlemlerden bir tanesi de yukarıdaki bölümlerde detayları ifade edilen Bilgi Transfer Sistemidir.(BTRANS) Hazine ve Maliye Bakanlığı, kayıt dışı ticari faaliyette bulunan mükellefleri tespit etmek, vergi kayıp ve kaçağını önlemek amacıyla yasal yetkileri çerçevesinde birçok kaynaktan bilgi toplamakta ve her türlü ticari işlemi takip etmektedir.
Örneğin; vergi mükellefi olmayan bir şahıs, internet aracılığıyla mal veya hizmet satışında bulunmakta ve tahsilatını da kargo ile kapıda ödeme ya da banka aracılığı ile yapmaktadır. Bu örnekte söz konusu şahıs özellikle kargo ile kapıda ödemede mali idarenin bu satışı tespit edemeyeceği yanılgısına düşmektedir. Ancak bilinmelidir ki, örnekte söz edilen ticarete ilişkin ürün teslimine ve ürün bedelinin ödenmesine ilişkin tüm bilgiler ilgili kargo şirketi veya banka aracılığıyla Hazine ve Maliye Bakanlığı Gelir İdaresi Başkanlığı Bilgi Transfer Sistemine aktarılmaktadır. Yapılan düzenleme ile özellikle yurtdışı kaynaklı elektronik ticaret işlemlerinden elde edilen gelirlerin tespit ve kontrolü de daha etkin bir şekilde yapılabilecektir.
Bilgi Transfer Sistemi (BTRANS) ile yapılan raporlama işlemi neticesinde, Gelir İdaresi Başkanlığı bünyesinde para ve mal transferlerinin takibi yapılmakta, olası vergi kayıp ve kaçağının tespiti ve önlenmesi için Risk Analizi Genel Müdürlüğüne gerekli veriler sağlanmaktadır. Teknolojik imkânların gelişmesi ile beraber bu imkânları kamu idaresinin etkin bir şekilde kullanması ve e-ticaret alanında kayıt dışı işlemleri önlemeye yönelik getirilen Bilgi Transfer Sistemi son derece önemli bir işleve sahiptir. Zira ekonomide kayıt dışılığın artması ile birlikte kişi ve kurumlar arasında haksız rekabet ortaya çıkmakta, gelir dağılımında denge bozulmakta, mükelleflerin vergiye gönüllü uyumu azalmakta ve vergi bilinci aşınmaktadır.
Elektronik ticaret kapsamında gerçekleştirilen para ve mal transferine dayalı her türlü bilgi Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından Bilgi Transfer Sistemi aracılığıyla izlenmektedir. Bundan dolayı mükelleflere kayıtlı ekonomi içerisinde yer almaları verilebilecek en önemli tavsiye olacaktır.
213 Sayılı Vergi Usul Kanunu.
6563 Sayılı Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun.
Bozkurt, Saadet Turan Bozkurt ve Emre. «E-ticarete ilişkin Kdv Uygulaması ve Sorunlarının Değerlendirilmesi.» Vergi Raporu, 2020. Sayı 253: 31.
Türkiye Cumhuriyeti Ticaret Bakanlığı Resmi Web Sitesi. (www.eticaret.gov.tr). Erişim Tarihi:16 Şubat 2021.
Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği (Sıra No:464).
1 - Saadet Turan BOZKURT ve Emre BOZKURT. “E-Ticarete İlişkin Kdv Uygulaması ve Sorunlarının Değerlendirilmesi”, Vergi Raporu Dergisi. Sayı 253. 2020. s. 31.
2 - Türkiye Cumhuriyeti Ticaret Bakanlığı.”2020 Yılı İlk 6 Ay E-Ticaret Verileri”. ( https://www.eticaret.gov.tr/static//Pdf/bcc5a7a7a238434a9708c5de9f1548a4_637335276730528032.pdf). Erişim tarihi:16 Şubat 2021.
3 - 464 Seri No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği. (www.gib.gov.tr). Erişim Tarihi: 15 Şubat 2021.
4 - 6563 Sayılı Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun. (www.mevzuat.gov.tr). Erişim Tarihi: 15 Şubat 2021.
5 - 213 Sayılı Vergi Usul Kanunu. (www.mevzuat.gov.tr). Erişim Tarihi: 15 Şubat 2021.
6 - Türkiye Cumhuriyeti Ticaret Bakanlığı.”2020 Yılı İlk 6 Ay E-Ticaret Verileri”. ( https://www.eticaret.gov.tr/static//Pdf/bcc5a7a7a238434a9708c5de9f1548a4_637335276730528032.pdf). Erişim tarihi:16 Şubat 2021.
Yorumlar