Emeklilikte yaşa değil de maaşa mı takılsak?
Ülkemizin gündeminde “emeklilikte yaşa takılanlar” diye bir kitle var. Bu kişiler Eylül 1999‘da çıkıp iptal edilen aslında, Mayıs 2002’de çıkan kanunla yapılan düzenleme nedeniyle daha geç emekli oluyorlar. Çünkü 2002 çıkan kanunla sigorta girişine göre emekli yaşı düzenlendi.
Düzenlemeye göre 23 Mayıs 2002 tarihindeki sigortalılık süresi yaşı belirliyor. Aynı tarihte sigortalı olan kişiler aynı yaşta emekli olabiliyor. Farklı tarihlerde sigorta girişi olanlar için de farklı yaşlar geçerli.
Aynı tarihte sigortalı olan kişiler aynı yaş şartına tabi oluyor. Emekli aylıkları da kendileri adına yatan primlerin miktarına ama daha da önemlisi dönemine göre değişiyor. Yani aynı yaşa tabi olanlar aynı maaşa tabi olamayabiliyor. Tüm primler asgari ücretten yatsa bile.
SSK’lı dediğimiz işçilerin sosyal güvenliği memurlardan ve esnaf sigortalılardan (Bağ-Kur) tamamen farklıdır. İşçilerin sosyal güvenliğinde çalışmanın sürekliliği aranmaz. Bu nedenle işçinin boşta geçirdiği süreler sigortalılık süresini etkilemez. Memurlar ve esnaflarda sigortalılık hizmetle geçer. Çünkü bu sigorta kollarında boşta süre olmaz. Devlet memurunun kapsansa bile memuriyet devam eder, esnaf da dükkanını kapatmaz. Ama işçi her zaman çalışma potansiyeline veya işsiz kalma riskine sahiptir, depolanamayan tek üretim faktörü olan emeğin sahibi olarak. Çalıştığı veya işsiz kaldığı dönemler de emekli aylığını belirliyor.
Sigorta girişi aynı döneme denk gelen 4 erkek sigortalı düşünelim. Dört sigortalımız da Ekim 1970 doğumlu olsunlar. Dördü de 20 yaşında, Ocak 1990’da sigorta başlangıcına sahipler. Dolayısıyla dört sigortalımız da EYT Kanununu beklemeksizin 52 yaşını doldurdukları 2022 yılı Ekim ayı içince emekli olabiliyorlar. Emekli aylıkları da 2022 Kasım ayından başlıyor.
Dördü de mevcut 5525 prim günü şartına fazlasıyla sahipler. Hepsinin toplam 16 yıl yani 5760 prim günü var. Tüm primler asgari ücret üzerinden yatırılmış. Fakat çalıştıkları dönemler farklı olduğu için emekli aylıkları da farklı oluyor.
| Ekim/1970 Doğum 1.1.1990 (SSK baş.) | 2000 yılı öncesi(%63 -70 ABO) | 2000-2008 Eylül arası (%47 ABO) | 2008/Ekim sonrası (%32 ABO) | Emekli Aylığı |
| 1. Sigortalı | 3.600 gün | 2.160 gün | Çalışma yok | 5.535,02 TL |
| 2. Sigortalı | 3.600 gün | Çalışma yok | 2.160 gün (2010-2015) | 5.184,71 TL |
| 3. Sigortalı | 1 gün | 2.159 gün (2000-2005) | 3.600 gün (2008/10-2018) | 4.943,19 TL |
| 4. Sigortalı | 1 gün | 1.079 gün (2005-2008/9) | 4.680 gün (2008/10-2021/9 | 4.965,41 TL |
Tabloda yer alan dört sigortalı da Ekim 1970 doğumlu, 1990 Ocak sigorta girişleri nedeniyle 52 yaş ve 5525 prim gün şartına tabiler. Dört sigortalı da tümü asgari ücrete tabi 5760 prim günüyle 1 Kasım 2022 tarihinden itibaren emekli aylığına bağlanıyorlar ama sigortalı dönemlerin farklı olması emekli aylıklarını değiştiriyor.
Çalışmalar 2000 yılından önce ise aylık bağlama oranı %63 olarak hesaplanıyor. Alt sınır kontrolü yapılınca oran %70’e yükseliyor. Yani yatırdığınızın %70’i aylığınız oluyor gibi düşünün. 2000 yılından önce ne kadar çok çalışma varsa ortalamanız yükseliyor. Dolayısıyla maaşınız da. Tablodaki 1. ve 2. sigortalının aylıklarının yüksek olması da ortalamayı yükselten 2000 öncesi günleri. 2. sigortalının aylığının daha düşük olması ise 2008/Ekimden sonra geçen günlerinden kaynaklanıyor.
Üçüncü ve dördüncü sigortalı ise 1990 yılında yalnızca bir gün sigortalı olmuşlar. 2000 yılından sonra çalışmaları olduğu için de %70’lik aylık bağlama oranından yararlanamıyorlar. 2000-2008 yılındaki süreleri için %47 oranında aylık bağlanıyor. 2008 sonrası içinse oran %32. Bu nedenle 1. ve 2. sigortalıdan daha düşük aylık bağlanıyor.
Görülen o ki çalışma süresinin içinde 2008 yılı Ekim ayından sonra geçen süreler arttıkça emekli aylıklarında azalma görülüyor. Çünkü o dönemin aylık bağlama oranı daha düşüyor. Bu nedenle emeklilikte yaşa takılanlar emekli olduktan sonra maaşa takılacaklar gibi duruyor.
Dördüncü sigortalının 2008 sonrası daha çok çalışması olmasına rağmen üçüncü sigortalıdançok az da olsa daha yüksek emekli aylığı olmasına takılanlar olabilir. Neden üçüncü sigortalıdan daha düşük değil diyebilirler.
Sebebini kısaca özetleyelim. SSK aylığı aslında üç aylığın toplamıdır. Üç ayrı dönem için üç ayrı hesap yapılır. Sonra tek aylığa dönüştürülür. 2000 yılı öncesi, 2000-2008 arası ve 2008 Ekim sonrası çalışmalar ayrı değerlendirilir. 2008 Ekim sonrası için aylık bağlama oranı düşüktür ama katsayıların yüksek geldiği dönemlere denk gelen çalışmalar aylığı yükseltebilir. 2022 yılı Ocak katsayısı 1.2547, Temmuz katsayısı ise 1.4235 olunca bu yıl ilk kez 2008 Ekim sonrası çalışmalar da az da olsa kıymetli hale gelmiş oldu.
Yorumlar