10 Soruda Kıdem Tazminatı
Kıdem tazminatı hizmet akdiyle çalışan her işçinin çalışma hayatı içinde aklına gelen bir konudur. Çünkü kıdem tazminatı işçinin işverene olan bağlılığının bir ödülü olarak verilir. İşverenin işçiyi işten çıkarması veya bazı hallerde işçinin istifası kıdem tazminatı sonucunu doğurabilir. Bu yazımızda kıdem tazminatına ilişkin on soruya cevap aradık.
1- Kıdem Tazminatı ve Tavanı Nedir?
Kıdem tazminatı iş sözleşmesine tabi çalışan işçinin en az bir yıllık kıdemi olması ve Kanunda sayılı hallerle işinde ayrılması halinde çalışılan süreler için hesaplanan brüt tutardır. Bu tutara tüm ödemeler ve faydalar dahil edildiği için “giydirilmiş ücret” adı da verilir. Brüt ücret asgari ücretten az olamaz.
Kıdem tazminatı işçiye her tam yıl için 30 günlük ücret olarak ödenir. Yıldan arta kalan süreler için orantı yapılır. Örneğin 5 yıl 6 ay için 5 X 30 gün(=150 gün) + ½ X 30 gün(=15 gün) = 165 günlük ücreti ödenir.
Tazminatın tavanı en yüksek devlet memuruna göre belirlenir. Her yıl için en çok ödenebilecek tutar, en yüksek devlet memurunun bir yıllık ikramiyesini geçemez.(1) Tavan miktarı her yıl Ocak ve Temmuz aylarında güncellenir.
2- Kıdem Tazminatı Kim Tarafından ve Ne Şekilde Ödenir?
En az bir yıl kıdemi olan işçinin işinden ayrılması halinde işveren tarafından çalışılan sürelerden her tam yıl için bir brüt ücret, tam yıldan arta kalan süreler içinse orantılı şekilde işçiye kıdem tazminatı ödenir. 30 günlük sürenin toplu iş sözleşmesiyle artırılması mümkündür.
Kıdem tazminatı kural olarak peşin, kesin olarak para ile ödenir. Tazminat tavanına uygun olarak döviz (yabancı para) ile ödenmesi mümkündür.
3-Kıdem Tazminatı Kimlere Ödenir?
Kural olarak işveren tarafından haklı bir neden olmaksızın işten çıkarılan işçilere kıdem tazminatı ödenmektedir.
İş Kanunu, bazı hallerde kendi isteğiyle işten ayrılan işçilere de kıdem tazminatı ödenmesini mümkün kılmıştır. Emeklilik bu hallerin başında gelir.
Kıdem tazminatı İş Kanuna göre işçilerin işyeri ve işverene olan sadakatlerine karşılık işveren tarafından ödenen parasal karşılığı ifade eder. Kıdem tazminatına hak kazanmanın ilk koşulu işyeri bünyesinde en az bir yıl çalışmış olmaktır.
İşyerinde en az bir yıldır çalışmış olmak kaydıyla vefat eden işçilerin mirasçılarına işveren tarafından çalıştıkları süre için her yıla bir brüt ücret, yıldan artan süreler için ise brüt ücretin orantılı miktarı ödenir.
Vefat eden kişinin mirasçılarına kıdem tazminatı çalıştıkları işveren tarafından ödenmektedir.
4- Kıdem Tazminatından Vergi Kesilir mi?
Kıdem tazminatı parayla ölçülebilen bir haktır. Bu yönüyle mülkiyet hakkı kapsamında değerlendirilebilir. Bu hak, işçi ile işveren arasındaki borç ilişkisinin sonlanmasından sonra –bu nedenle- doğan bir haktır. Çünkü kıdem tazminatının ödenebilmesi için iş ilişkisinin sonlanması gerekir.
İş ilişkisinin sonlanması ile işçinin alacak hakkı doğar. Alacak hakkı da mülkiyet hakkı kapsamındadır. Kıdem tazminatına tavan uygulanması ise işçinin mülkiyet hakkına sınırlama getirilmesi anlamı taşır. Bu sınırlama aynı zamanda devletin vergilendirmeyeceği alanın sınırıdır. Bu nedenle kıdem tazminatı tavanı aynı zamanda gelir vergisinden istisna edilen tutardır.
Gelir vergisinden istisna edilen tutar –tavan- yalnızca damga vergisine tabidir. Tazminatlarda damga vergisi 2022 yılı için binde 7,59 olarak belirlenmiştir.
Kıdem tazminatına ilişkin tavan uygulaması olmasına rağmen işveren tarafından tavanın üzerinde bir tazminat ödenmesine herhangi bir engel yoktur. İşverenin kıdem tazminatı tavanının üzerinde bir ödeme yapması halinde tavanı aşan miktar gelir vergisine tabidir. Ayrıca damga vergisi alınır. 2022 yıl ilk altı aylık kıdem tazminatı tavanı 10.596 TL’dir.
5- İşçinin Askere Gitmesi ve İşçinin Evlenmesi Halinde Kıdem Tazminatı Ödenir mi?
İşyerinde bir yıl ve üzerinde kıdemi olan işçinin askere gitmesi halinde kıdem tazminatı hakkı doğar. Bu bakımdan askerlik nedeniyle işinden ayrılan işçilere kıdem tazminatı ödenmesi gerekir.
Son yıllarda yürürlüğe giren bedelli askerlik uygulaması nedeniyle işinden ayrılarak bedelli askerlik yapan kişilere kıdem tazminatı ödenip ödenmeyeceğine ilişkin uygulamada tereddütler oluşmuştur.
Kıdem tazminatına ilişkin düzenleme askerlik nedeniyle işten ayrılmalarda kıdem tazminatı ödenmesini öngördüğünden askerliğin türüne bakılmaksızın askerlik nedeniyle işten ayrılan kişilere bir yıllık kıdemlerinin varlığı halinde kıdem tazminatı ödenmesi gerekir.
Kadın sigortalılardan en az bir yıl kıdemi olanların evlenme akitlerinden itibaren bir yıl içerisinde işten ayrılmaları halinde kıdem tazminatı hakları doğar. Evlenme akdinin üzerinden bir yıl geçmesinin ardından kadın sigortalılar bu haktan faydalanamaz.
6- Primini Doldurmuş, Yaşı Bekleyen İşçiye Kıdem Tazminatı Ödenir mi?
Emeklilik için prim gün sayısı, sigortalılık süresi ve kanunla belirlenen yaşın doldurması üç temel şarttır.
Sigortalılık süresi ve yaş işçinin pasif katılımına tabidir. Sigortalılık süresinin artması ve yaşın dolması için işçinin herhangi aktif katılımına gerek yoktur. Ancak prim gününün dolması işçinin aktif katılımını yani çalışmasını gerektirir. Prim gününü dolduran işçi aynı zamanda sigortalılık süresini doldurmuşsa (8.9.1999 öncesi girişliler için) emeklilik yaşını bekleyebilir.
Kanunda gösterilen emeklilik yaşı için gerekli prim gün sayısını dolduran kişiler, sigortalılık başlangıcına göre kıdem tazminatına hak kazanırlar. Sigorta başlangıcına göre değişen prim gününün doldurulduğu Sosyal Güvenlik Kurumu’ndan alınacak “Kıdem Tazminatı Alabilir” yazısına dayanmalıdır.
“Kıdem tazminatı alabilir” yazısına istinaden işten ayrılan ve kıdem tazminatını alan işçi daha sonra başka bir işte çalışabilir. Buna bir engel yoktur. Aksinin kabulü, emeğin geleceğinin kıdem tazminatı ödenmesine bağlanması anlamını taşır.
Sigortalılık girişine göre emeklilik yaşı bekleyenler için aranan prim günü;
- 9.1999 tarihinden önce girişi olanlar için: 3.600 gün, 15 yıllık sigortalılık süresi,
- 9.1999-30.4.2008 arasında girişi olanlar için: 4.500 gün, 25 yıllık sigortalılık süresi,
- 9.1999-30.4.2008 arasında girişi olanlar için: 7.000 gün (süre aranmaz)
- 4.2008 sonrası girişi olanlar için: 7.200 gün (süre aranmaz)
- 4.2008 sonrası girişi olanlar için 5.400 gün (süre aranmaz)
belirlenmiştir. Bu şartları taşıyan kişiler “kıdem tazminatı alabilir” yazısını alabilir.
7- Ahlak ve İyiniyet Kurallarına Uymayan İşçiye Kıdem Tazminatı Ödenir mi?
Medeni Kanunumuzun temel ilkeleri dürüstlük ve iyi niyet kurallarıdır. Bu bakımdan hakların kazanılmasında iyi niyet, kullanılmasında dürüstlük kuralları geçerli ve gereklidir. Bu yönüyle ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan işçinin işten çıkarılması halinde herhangi bir kıdem tazminatı hakkı doğmaz.
İş Kanunu uyarınca işçinin yalan veya yanıltı beyanı, işverene, işverenin yakınlarına, diğer işçilere ve iş sahiplerine karşı gayri ahlaki tutumları hukuk düzeni tarafından korunmaz.
Ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranan işçi haklı sebeple işten çıkarılır. Kıdem tazminatı da ödenmez.
8- Sağlık Sebebiyle İstifa Eden İşçiye Kıdem Tazminatı Ödenir mi?
İşçinin beden ve/veya ruh sağlığını tehlikeye sokacak şekilde yapılan bir iş organizasyonu işçinin haklı sebeple derhal fesih hakkını doğuran bir nitelik taşır.
Sağlığı tehlikeye düşen veya böyle bir durumun gelişmesine ilişkin ciddi belirtileri kanıtlayan işçi haklı sebeple fesih hakkını kullanabilir. Bu şekilde iş sözleşmesini fesheden işçinin bir yıllık kıdeminin olması halinde kıdem tazminatı hakkı bulunmaktadır.
9-Ahlak Ve İyiniyet Kurallarına Uymayan İşveren Kıdem Tazminatı Öder mi?
Medeni Hukuk düzeni hakların kazanılması ve kullanılmasında iyi niyet ve dürüstlük kurallarını benimsemiştir. Bu bakımdan iyi niyetle kazanılmamış hakkın varlığı tehlikeye girebileceği gibi dürüstlük çerçevesinde kullanılmayan haklar da korunmayacaktır.
İş sözleşmesinin kurulmasında işveren tarafından yanlış veya yanıltıcı beyanlar verilmesi iyi niyet kuralıyla bağdaşmadığı gibi işverenin ahlaka aykırı davranışları da dürüstlük kuralıyla bağdaşmamaktadır.
Bu bakımdan ahlak ve iyiniyet kurallarına uygun davranmayan işverenler, en az bir yıllık kıdemi olan işçilerin iş sözleşmesini feshetmeleri halinde kıdem tazminatı ödemekle yükümlüdürler.
10- Kıdem Tazminatı Davasında Arabuluculuk Şartı Nedir?
Kıdem tazminatı hakkının doğmasıyla işçi alacaklı hale gelir. İşçinin alacağı işveren tarafından ödenmezse işçinin dava hakkı doğar.
7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu ile kıdem tazminatı için açılacak davalarda, arabuluculuk yöntemi dava şartı olarak zorunlu tutulmuştur.
Bu bakımdan kıdem tazminatı alacağında önce arabuluculuk yöntemine başvurulur. Arabuluculuk bürosuna başvurulmasından son tutanağın düzenlendiği tarihe kadar geçen sürede zamanaşımı durur ve hak düşürücü süre işlemez.
İşçi ile işveren arabuluculuk faaliyeti sürecinde anlaşmaya varırsa anlaşma tutanağa bağlanır. Anlaşılan konularda işçi tekrar dava açamaz.
Arabuluculuk faaliyetinde taraflar anlaşmayabilir. Bu durumda davacı, arabuluculuk faaliyeti sonunda anlaşmaya varılamadığına ilişkin son tutanağın aslını veya arabulucu tarafından onaylanmış bir örneğini dava dilekçesine eklemek zorundadır.
1- Konuyla ilgili detaylı bilgi için bkz. https://vergialgi.com/kidem-tazminati-tavani-anayasaya-aykiri-mi