Yurtdışına para gönderme yöntemleri
Yazımın başlığı çok geniş bir kesime hitap etse de anlatacağım konu özellikle uluslararası inşaat yapan şirketlerin yurtdışı şantiyelerine para gönderme yöntemleridir.
Yurtdışı şantiyelerimize, inşaatın devamı süresince değişik nedenlerle döviz gönderilmek zorunluluğu oluşmaktadır. Şantiyelerimize gönderilmek zorunda olduğumuz dövizleri öncelikle kambiyo mevzuatı gereğince bankalar vasıtası ile göndermek gerekmektedir. Şantiyelerimizin acil para ihtiyaçları olduğunda, kambiyo mevzuatının izin verdiği tutarda şantiyelerimize giden işçilerimiz vasıtası ile dövizin elden gönderilmesi de mümkündür. Bu arada yurtdışına yasal olmayan yöntemler ile döviz havalesi yapan bazı kurumlar son derece aktif çalışmaktadır. Fakat yasal olmayan yolları anlatmak yazımızın konusu değildir.
Kambiyo mevzuatımızda, “ithalat, ihracat ve görünmeyen işlemler başlığı altında; Türkiye’de yerleşik gerçek ve tüzel kişilerin ithalat, ihracat ve görünmeyen işlemler için yurtdışına bankalar aracılığıyla Türk lirası veya döviz transfer etmeleri herhangi bir kısıtlama veya şarta bağlı olmaksızın serbest bırakılmıştır.” hükmü bulunmaktadır. Yasadaki “şarta bağlı olmaksızın serbest bırakılmıştır” hükmü bulunmasına rağmen herhangi bir nedenle yurt dışına banka kanalı ile döviz havale etmek istersek banka personeli tarafından geniş bir sorgulanmaya tabii tutuluyoruz.
Yurtdışına döviz gönderilmesi konusunu, uzman görüşleri, özelge örnekleri ile soru yanıt olarak açıklayacağım.
A- Öncelikle bankalar üzerinden yapılan havaleleri açıklayalım
Soru: 1-Yurtiçi bankalardan yurtdışı şantiyelerimize para gönderilme işlemlerini açıklar mısınız?
Yanıt: Şantiyelerimizin nakit ihtiyacı için yurt içi bankalardan, (şirketlerin banka hesaplarından,) “şantiye ihtiyacına binaen” açıklaması yapılarak yurt dışına istenildiği kadar döviz havalesi yapılabilir. Bankalar aracılığı ile transfer işlemini yaparken dikkat edilmesi gereken en önemli konu, yapılan transfer konusunun net olarak bankaya bildirilmesidir. Çünkü bankanın yükümlülüğü, transferin yapılmasının ardından, işlemin konusuna göre özellik arz etmektedir. Bankalar ithalat, ihracat ve görünmeyen işlemler dışındaki 50 bin ABD doları ve karşılığını aşan işlemleri ve hangi tutarda olursa olsun, süreklilik oluşturan tüm işlemleri 30 gün içinde Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’na bildirmek zorundadır. Yani bu tür transfer işlemlerinin bankalar aracılığıyla Merkez Bankası’na bildirimi zorunludur. Merkez Bankası kendisine gelen bu bilgilerden gerekli gördüklerini araştırma yapılmak üzere MASAK’a bildirir.
Soru:2- Yurtdışı Şantiyelerin nakit ihtiyacını karşılamak için ne gibi işlemler yapmamız gerekmektedir?
Yanıt: İlgili Yurtdışı şantiyelerimize döviz havalesi yapılabilmesi için, öncelikle şantiyelerimiz, ilgili ülkelerin bankalarında hesap açılması gerekmektedir.
Soru: 3- Yurtdışı şantiyelerimizin, yurtdışında banka hesabı açılışında istenilen belgeler nelerdir?
Yanıt: İş alınan ülke bankalarında veya başka bir ülkede banka hesabı açmak için, ülkelerine göre farklı evraklar istenilmektedir. Bu evraklar genellikle;
Şirketin merkezinin ana sözleşmesi, ticaret sicil faaliyet belgesi, imza yetkilerine ilişkin belgeler (imza sirküleri), Yönetim Kurulu kararları, ilgili ülkelerdeki hesapta yetkili olacak kişilerin pasaportlarının onaylı fotokopileri, ikametlerini gösteren bir fatura/ikametgâh, banka referans mektubu şeklinde sıralanabilir. Bazı bankalar yukarıda belirtilen belgelerin dışında belge/form isteyebiliyor ama genelde yukarıda belirtilen belgeleri her halükârda talep ediyorlar.
Soru: 4- Yurtdışı bankalardan yurtdışı şantiyelerimize şantiye ihtiyacına binaen para gönderilmesi mümkün müdür?
Yanıt: Yurtiçi bankalardan yapılan havaleler gibi, şirketin muhasebe kayıtlarında bulunan yurtdışı bankalarından da gerekli açıklamalar yapılarak şantiyelerimizin ihtiyacı olan döviz havalesi yapılabilir. Özellikle yurtdışı şantiyelerimizde çalıştırdığımız taşeronlarımızın hakediş bedellerinin yurtdışı bankalarımızdan havale edilmesi, havale masraflarımızı azaltır.
Soru: 5- Türkiye’de mukim bir şirketin yurtdışı (şantiyesi) şubesi Türkiye’de bir banka şubesinde hesap açabilir mi?
Yanıt: Türkiye’de mukim bir şirketin yurtdışı şubesi veya şantiyesi, merkezinden bağımsız olarak Türkiye’de bulunan bankalarda hesap açabilir. Bu banka şubelerinden yurtdışı şantiyelerde çalışan işçilerinin ücretleri bu banka şubelerinden ödeyebilirler. Ayrıca ilgili banka hesabından merkezin banka hesaplarına da havale yapabilirler.
B- Şimdi de şantiyelere elden para gönderilmesini açıklayalım
Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Kararın 4’üncü maddesinin (f) bendinde 11/06/2015 tarihine kadar “Yolcular 5.000 ABD doları veya eşitine kadar efektifi beraberlerinde yurtdışına çıkartabilirler” hükmü varken, 11/06/2015 tarihli ve 29383 sayılı Resmî Gazete’de yayınlanan 2015/7603 sayılı Türk Parasını Koruma hakkında 32 Sayılı kararda değişiklik yapılmasına dair karar gereğince bu tutar 10.000 Avro olarak belirlenmiştir. İlgili karar aşağıdadır. Bu karar gereğince yurtdışına gönderilen işçilerimizle şantiyelerimize 10.000 Avro veya 25.000.TL gönderebiliriz. Gönderdiğimiz bu tutarların şantiyelerimiz tarafından alındığını belirtir “Para tahsil makbuzu” tanzim etmeleri gerekmektedir. Bu makbuzlar, Türkiye’deki merkez kayıtlarının olası bir inceleme sırasında istenildiği takdirde, merkeze gönderilmek üzere şantiyelerimizde saklanmalıdır.
11 Haziran 2015 tarihli ve 29383 sayılı Resmî Gazete’de 2015/7603 sayılı Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Kararda Değişiklik Yapılmasına Dair Kararı gereğince;
25.000 TL'yi aşan Türk parasının yurtdışına çıkarılması Bakanlıkça belirlenecek esaslar dahilinde yapılacaktır.
10.000 avro veya eşitini aşan efektifin yurtdışına çıkarılması Bakanlıkça belirlenecek esaslar dahilinde yapılacaktır. Bu arada dikkatinizi çekmiştir 2015 yılında 10.000 Avro karşılığı 25.000 TL olduğu halde bugünkü karşılığı yaklaşık 367.000.-TL’dir.
Soru: 1- Yurtdışı şantiyelerimize elden gönderilen dövizlerin muhasebeleştirilmesi nasıl yapılacaktır.
Yanıt: Elden gönderilen döviz tutarı 393… şantiyesinin borcu karışığında ilgili 102…. Banka hesabına alacak kaydedilir.
Soru: 2- Hazine Müsteşarlığından izin alınarak yurtdışı şantiyelerimize elden döviz gönderilmesi mümkün müdür?
Yanıt: Yurtdışı inşaat şantiyelerimizin bulunduğu ülkelerde uluslararası bankacılık işlemleri yok ise veya ilgili ülkelerde, banka işlemleri güvenlikli değil ise (Şu an ki Suriye, Irak, Afganistan, Libya ve Yemen gibi) ilgili ülkelere döviz götürebilmek için Hazine Müsteşarlığına bir dilekçe ile başvurulur.
Bu dilekçede ülkenin ve şantiyenin bulunduğu şehir belirtilerek, ilgili ülkede alınan işin, iş alındı belgesindeki bilgiler belirtilerek ilgili şantiyeye elden götürülecek döviz tutarı yazılarak izin dilekçesi verilir. İlgili dilekçede “elden götürülecek dövizin iş bitimine kadar geri getirileceği” beyanında bulunulur.
İzin kapsamında yurtdışına götürülecek dövizler, T.C., çıkış gümrük kapılarında gümrük memurlarına beyan ettirilerek ilgili izin belgesi onaylatılır.
İlgili ülke giriş gümrük kapılarında da aynen gerekli beyanda bulunularak giriş gümrüklerinde ilgili belge onaylatılır.
İşin bitimine kadar izin alınarak götürülen döviz tutarı kadar, yurtdışı inşaat geliri olarak döviz yurda getirilerek Döviz Alım Belgesine (DAB) bağlanır. Son olarak da DAB belgeleri ile önce Merkez Bankasından sonra da Hazine Müsteşarlığından izin dosyası kapatma işlemleri yapılır.
Soru: 3- Yurtdışına Hazineden izin alınmaksızın para göndermenin cezası var mıdır?
Yanıt: Bu konuda bir uzman görüşü; yukarda belirtilen tutarlardan daha fazla tutarda elden döviz gönderilmek istenmesi durumlarında, bu durum da belirtilen tutardan fazla gönderilmek istenen tutar gerek çıkışta Türkiye Gümrüğünde gerekse ilgili ülkeye girişte ilgili Gümrük müdürlüklerince yasanın belirttiği tutarın fazlasına el konulur. Türkiye gümrüğü fazla tutara el koyduğu gibi el konulan tutarın bir kat fazlası kadarda ceza keser.
Fazla paranın yurtdışına çıkartılması Kambiyo mevzuatına göre suç olması yanında Gelir Vergisi yasasında bu tutarları “Ortaklara dağıtan” kâr payı olarak da vergilendirir.
Yurtdışına Hazineden izin almaksızın döviz çıkartan bir firma ile ilgili olarak açılan davada Anayasa Mahkemesinin vermiş olduğu bir kararın özeti hakkında Sayın Abdulkadir Kahraman’ın yazısı aşağıdadır.
“Bu yazımızda 1567 sayılı Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında Kanun'un uygulanmasında ortaya çıkan bir uyuşmazlık hakkında AYM'nin verdiği Karar'ı ele alacağız. AYM'nin ilgili Kararı'ndaki* olay ve gerekçeleri değerlendirelim.
Ancak, başvuru konusu olayda başvurucu (şirket), Bakanlar Kurulu tarafından belirlenen 5.000 ABD doları veya eşitini aşan dövizin yolcu üzerinde yurtdışına çıkarmıştır. "İdari para cezası" ile karşı karşıya kalan şirket; Türkmenistan'da devlete ait büyük inşaat projelerini yürütmektedir. Şirket, Türkmenistan resmi makamları tarafından banka hesabına aktarılan dövizlerden 245.000 ABD dolarını görünmeyen işlemler kapsamında yurtdışına çıkarmak istemiştir.
İdari para cezasının miktarı 1567 sayılı Kanun'un 3’üncü maddesinin 6’ncı fıkrasına göre eylem tarihi olan 22 Ağustos 2014 tarihindeki döviz satış kuru esas alınarak belirlenmiş; fiil yurtdışına çıkış işlemi tamamlanmadan gümrük sahasında meydana geldiğinden fiilin teşebbüs aşamasında kalması gerekçesi ile "idari para cezası" rayiç bedelinin % 50'si oranında uygulanarak indirime gidilmiştir.
Yukarıda açıklanan ilkeler ışığında, yurtdışına izinsiz döviz çıkarılması nedeniyle idari para cezası verilmesi şeklindeki mülkiyet hakkına yapılan müdahalenin, içerdiği kamu yararı amacı ile karşılaştırıldığında başvurucuya şahsi olarak aşırı ve olağan dışı bir yük yüklemediği sonucuna varılmıştır. Dolayısıyla AYM, mülkiyet hakkı ile kamu yararı arasında olması gereken adil dengenin bozulmadığı ve müdahalenin ölçülü olduğu sonucuna varmış, Anayasa'nın 35’inci maddesinde güvence altına alınan mülkiyet hakkının ihlal edilmediğine karar vermiştir.
AYM’nin 2015/15358 sayılı ve 24/5/2018 tarihli Kararındaki “5.000 ABD doları veya eşitini aşan tutardaki dövizin yurtdışına çıkışındaki bildirim yükümlüğü” 30 Ekim 2015 tarihinde değiştirilmiştir. Bu değişiklik öncesinde 11/6/2015 tarihli ve 2015/7603 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile 32 sayılı Karar'ın ilgili kısmı "10.000 avro veya eşitini aşan efektifin yurt dışına çıkarılması Bakanlıkça belirlenecek esaslar dahilinde yapılır" şeklindeydi. Bu Kararı takiben Hazine Müsteşarlığı 32 sayılı Karar'a uygulamasına ilişkin Tebliği'nin 4'üncü maddesini 30 Aralık 2015 tarihinde değiştirmiştir.
Tebliğdeki değişikliğe göre, yolcu beraberi "10.000 Avro veya eşitini aşan döviz çıkışı" halinde durumun, "Nakit Beyan Formu" ile gümrük idaresine beyan edilmesi gerekiyor. Söz konusu beyanda bulunulmaması veya yanlış ya da yanıltıcı beyanda bulunulduğunun tespiti halinde bu değerler gümrük idaresince muhafaza altına alınır ve durum şüpheli kabul edilerek Mali Suçları Araştırma Kurulu Başkanlığına bildirilir. Buna ilave olarak, durum gümrük idarelerince Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında Kanun'un 3'üncü maddesinin 1'inci fıkrası uyarınca işleme tabi tutulmak üzere Cumhuriyet Savcılıklarına bildirilir.” (*19 Haziran 2018 KPGM. Abdulkadir Kahraman)
Soru:4- Yurtdışından, şantiyelerimizden gelen havalelerimizi bankalardan tahsil ederken, gelen havalenin mahiyeti yazılmak zorunda mıdır?
Yanıt: Şirket merkezine, yurtdışı şantiyelerimizden, yapılan giderler ve yaptığımız ihracat karşılığında, avans veya sonuç hesaplarına intikal ettirilme üzere havaleler gelebilir.
TCMB tarafından yapılan düzenlemeler sonucunda 50.000 USD ve üzerinde sebebi belirtilmeyen havaleler için firmadan bedelin kredi olup olmadığına ilişkin beyan ile bu beyanı tevsik edici bilgi ve belgelerin aranması gerektiğine dair kurallar oluşturulmuştu.
TCMB’den alınan 09.07.2019 tarihli talimat ile yurtdışından gelen 50.000 USD ve üzerinde sebebi belirtilmeyen havaleler için firmanın söz konusu bedelin yurtdışından alınan kredi bedeli olmadığına dair yazılı beyanı ve/veya bu beyanı tevsik edici bilgi ve belgeleri sunmaması halinde transfer işleminin tamamlanmayacağı ve bedelin gönderene iade edileceğine dair değişiklik yapılmıştır.
Bu kapsamda, ödemeyi tevsik edici belgelerin mevcut olmadığı durumlarda firmalardan beyan alınmak suretiyle işlem yapılması artık mümkün değildir. Açıklamasız gelen her yurt dışı transfer için firmanın beyan ve/veya ödemeyi tevsik edici belgeyi ibraz etmesi gerekmekte olup, bu belgelerin ibraz edilememesi halinde transfer bedeli yurtdışına iade edilecektir.
Belirtilen neden ile işlemlerin kesintiye uğramaması için yurtdışından gelen bedellere ilişkin swift mesajlarında ödemenin mahiyetine ilişkin bilgilerin belirtilmesi gerekmektedir. TCMB daha sonra yaptığı değişiklikle, söz konusu 19. maddenin 6. fıkrası, T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığının 10.10.2019 tarih ve 410588 sayılı yazısı ile değiştirilerek; yurt dışından firma hesabına transfer edilen 50.000 ABD doları veya üzerindeki transfer sebebi belirlenemeyen tüm döviz tutarlarının kredi olup olmadığının tespiti amacıyla ilgili firmadan yazılı beyanın alınması yeterli görülmüştür. Diğer bir ifadeyle ilgili işlemlere yönelik ayrıca tevsik edici belge aranmayacaktır. Buna ilaveten, yazılı beyanın alınması, bankaların yurt dışından gönderilen bedellere ilişkin SWIFT mesajlarında Türkçe veya yabancı bir dilde söz konusu bedelin kredi olduğuna dair herhangi bir ibare bulunup bulunmadığını kontrol etme yükümlülüğünü ortadan kaldırmayacağı ve alınacak yazılı beyanda "kredi" ifadesinin yurt dışında bulunan ortaklardan alınan borçları da kapsadığının açıkça belirtilmesi gerektiği düzenlenmiştir.
C- Yurtdışı şantiyelerimize işçi berberinde döviz gönderilmesi konusunda uzman görüşü.
Yurtdışı şantiye işlemleri ile ilgili olarak bir seminerde sunum yapan YMM Sayın Mehmet Feridun Ökten üstadın görüşleri aşağıdadır.
Soru: Yurtdışı şantiyelerimize, kambiyo mevzuatının izin verdiği 10.000 Avro tutarın üzerinde elden para gönderebilir miyiz? Mevzuatta yeri yok ama karşımıza çıkan olaylar var. Afganistan’da veya Irak’ta iş yapıyoruz ve o ülkelere kambiyo mevzuat gereği banka havalesiyle para göndermemiz çok zor oluyor. Daha önceden Hazine Müsteşarlığına başvuruyorduk. Şantiyelerle ilgili böyle bir para göndereceğiz. Bunu da daha sonra geri getireceğiz diye taahhüt veriyorduk. Aldığımız izin yazısı ile çıkarttığımız parayı Gümrük’te beyan ediyorduk. Şimdi Hazine Müsteşarlığı böyle bir olaya müsaade etmiyor. Ama Irak’ta Bağdat’a para havale ederek Bağdat’tan şantiyeye para götürmek imkânsız gibi bir şey. Bu sorunu yaşıyoruz. Kambiyo mevzuatına göre yurtdışına 10.000 avrodan fazla para götürmenin yasal olarak ne gibi sakıncaları var. Şimdi ben şantiyeye giderken 50.000 avroyu aldım, şantiyeye teslim ettim. Şantiyeye teslim ettiğime dair evrakını da aldım. Bu konuyla ilgili vergi cezası konusunda görüşleriniz nelerdir?
- Feridun Ökten’in Yanıtı: Şimdi ilk olarak şunu söyleyeyim. Şimdi bunu 50.000 avroyu gümrükte çıkarken deklare edersen, o belgeyi de alırsan Türkiye Gümrüğünden çıkışta, çünkü sen hem Türkiye’den çıkışta hem de ilgili ülkeye girişte bunu deklare etmen lazım aslında. Etmediğin takdirde bunu tevsik etmen mümkün değil. Tevsik yok ortada.
Daha önceleri Hazine’den izin yazısını alıyor ve bu belgeyi Gümrüğe tevsik ediyorduk. Gümrükte bizim belirttiğimiz parayla geçişimize izin veriyordu. O parayı yurtdışına çıkardığın belli oluyordu ve biz bunu kayda alıp ona göre tevsik ediyorduk. Fakat bunu deklare etmezsek ortada belgelendirme yok. Biliyorsunuz ki; 1.1.2016 tarihi itibarıyla finans kurumlarından geçirilme zorunluluğu olan nakit para tutarı 7.000 TL’ye indi. Tevsik olayı bunun için burada mutlaka ve mutlaka gerekli. Bu sistemde aksaklık var ise bunu bizim Müteahhitler Birliği olarak anlatmamız gerekmektedir. Biz bu konuyu Hazine ile konuştuk ve bir mekanizma kurmuştuk. O zamanlarda yurtdışında inşaat şantiyelerine para göndereceğimiz zaman bankalar yoktu. O zaman gümrükte deklare etmek şartıyla biz bu parayı yurtdışına götürüyorduk. Fakat yine bu parayı Türkiye’den çıkışta deklare ediyorduk. Eğer deklare etmezsek bu parayı kabul ettirmek çok zor.
Sayın Öktem, yanıtında kısacası mevzuatın uygun görmediği tutarda yurtdışı şantiyelerimize elden döviz gönderilmesini uygun görmemektedir.
D- Yurtdışına döviz gönderilmesi konusunda bir özelge örneği
Soru: Türkmenistan’da yaptığımız baz istasyonu kulesi elektrik aksamı topraklama işi için yurtdışına elden para götürebilir miyiz?
Yanıt: İşvereni Türkmenistan’da genel müteahhidi ve ana taşeronu Türkiye’de yerleşik firmaların oluşturduğu iş dağılımında, ana taşeron ….Sanayi ve Ticaret AŞ’ye Türkmenistan’da baz istasyonu kulesi elektrik aksamı topraklama işi yaptığınızdan bahisle;
Diğer taraftan, Türkiye’den gönderilecek nakit paranın gümrükten çıkışında nasıl işlem yapılacağı hususu vergi uygulamaları ile ilgili olmadığından bu hususa ilişkin olarak Başkanlığımızca değerlendirme yapılabilmesi mümkün bulunmamaktadır.
Sonuç: Yurt dışı şantiyelerimiz yoğun bir imalat işlevinde olduklarından ve yerel alımlar yapmak zorunda olduklarından nakit ihtiyaçları oluşmaktadır. Bu nedenle yurtdışı şantiyelerimizin nakit ihtiyacı için zaman zaman nakit döviz göndermemiz gerekmektedir. Şantiyelerimizin nakit ihtiyaçları kambiyo mevzuatları gereğince bankalar vasıtası ile yapılabilirken, şantiyelerimize giden elamanlar vasıtası ile de 10.000 Avro veya 25.000 TL tutarındaki nakit parayı işçi beraberinde gönderebiliriz.