Yavuz Selim DURMUŞGiriş: 25.06.2020 - 08:44Güncelleme:25.06.2020 - 08:46

20354OKUNMA

Vergi İncelemesinde ve Akabinde Mükellef Hakları

Devletlerin varoluşu gereği kamu harcaması yapması gerekmektedir. Bu harcamaları yaparken kullandığı asli kaynak ise vergilerdir. Çağdaş dünyada mükellefe rağmen vergilendirme anlayışı, yerini mükellefin de süreçlere katılabildiği bir bakış açısına bırakmıştır. Mükellefin vergilendirme sürecinde haklarının ve sorumluluklarının bilincinde olması vergi verdiğinde bu vergilerin nereye harcandığını sorgulama bilincine ulaşmasına da katkı sunmaktadır. Vergi incelemesi de hiç kuşkusuz vergilendirme süreçlerinde mükellefin yaptığı veya yapmadığı işlemlerin ve en nihayetinden ödenmesi gereken vergilerin doğruluğunun ortaya çıkarılması ve sistemin ciddi bir biçimde yürümesi için olmazsa olmaz bir müessesedir. Vergi incelemesinin de sağlıklı yürütülebilmesi; olası mülkiyet hakkı ihlallerine yer verilmemesi, mükellefin hak ve ödevlerinin bilincinde olması ve inceleme elemanının bunlara riayet etmesi ile mümkün olacaktır.            

 Mükellef Hakkı Kavramı

 Mükellef hakları; anayasa, sözleşme, yasa gibi asli ve diğer tali kaynaklar aracılığıyla hukukun mükellefe tanıdığı, mükellefin devletten vergilendirme yetkisi çerçevesinde vergi hukuku kurallarını meydana getirirken veya uygularken bir şeyi yapmasını veya yapmamasını talep edebileceği yetkilerdir. Bu bağlamda mükellef haklarının çerçevesini vergilendirme yetkisi çizmektedir.(1)

Vergi İncelemesinde Mükellef Hakları

Mükellef, hakkında yürütülecek olan vergi incelemesine kendi iş yerinde başlanacağı zaman, Vergi Müfettişinin denetimde yetkili olduğuna ilişkin kimliğini görme hakkına sahiptir. Mükellefler eğer iş yerleri müsait değilse veya incelemenin kendi iş yerinde yapılmasını istemiyorsa Vergi İncelemesinin Dairede yapılmasını isteme hakkına sahiptir. İncelemeye Başlama Tutanağı tanzim edileceği zaman incelemenin kapsamı hakkında bilgi alma hakkına sahiptir. (İncelemenin sınırlı mı tam incelememi olduğu, neden incelemeye alınmış olabileceği gibi soru işaretleri bu safhada giderilir) Mükellef veya kurum temsilcisi Vergi İnceleme Tutanaklarının taslağını, tutanağı imzalamadan en az 2 gün öncesinden görme hakkına sahiptir. Tutanak tanzim edilirken itiraz ve mülahazalarının tutanağa geçirilmesini isteme hakkına sahiptir. Vergi İnceleme Tutanağının bir nüshasını Talep Etme hakkına sahiptir. İnceleme süresince, incelemenin her safhasında inceleme elamanından inceleme süreci hakkında bilgi alma hakkına sahiptir. İnceleme sırasında temsilci bulundurma hakkına sahiptir. Rapor Değerlendirme Komisyonlarında (RDK) dinlenmeyi talep etme hakkına sahiptir. Müracaat ve şikâyet hakkına sahiptir.

Vergi İncelemesinde Mükellef Hakları Genelgesi

18.01.2017 tarihli, dönemin Maliye Bakanı imzalı Genelgede vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlar ile Rapor Değerlendirme Komisyonlarının (RDK) görev alanlarıyla ilgili olarak aşağıdaki hususlara riayet etmeleri gerektiği belirtilmiştir:

1. Vergi inceleme sürecinde tarafsız, nazik, ölçülü, saygılı ve meslek ilkelerine uygun hareket edilecek; keyfi, küçük düşürücü, hakaretamiz, baskıcı ve tehditkâr davranışlar sergilenmeyecektir.
2. Vergi incelemesine başlanılmadan önce kendini tanıtmak suretiyle vergi incelemesi yapmaya yetkili olduklarına dair kimlik, nezdinde inceleme yapılana ve diğer ilgililere gösterilecektir.
3. İncelemenin konusu ve kapsamı incelemeye başlanılmadan önce mükellefe izah edilecek ve inceleme ile ilgili hak ve yükümlülükleri hakkında mükellefe bilgi verilecektir.
4. İncelemenin yapılacağı yer mükellefle birlikte kararlaştırılmak suretiyle incelemeye başlama tutanağında belirtilecektir. İncelemenin mükellefin iş yerinde yapılması durumunda iş yeri faaliyet ve düzenini bozmamaya ve mesai saatleri dışında iş yerinde kalmamaya özen gösterilecektir.
5. Mükellefe, vergi incelemesi sürecinde kendisini temsile yetkili birini belirleyebileceği, incelemenin yürütülmesi aşamasında Serbest Muhasebeci, Serbest Muhasebeci Mali Müşavir, Avukat ve Yeminli Mali Müşavir bulundurabileceği belirtilecektir.
6. Vergi incelemesine başlanırken, mükellefin defter ve belgeleri sözle değil, yazıyla istenilecektir. Yazıda, ibraz edilecek defter ve belgeler ile bunların ibraz yerine, on beş günden az olmamak üzere ibraz süresine ve ibraz edilmemesi halinde uygulanacak müeyyidelere yer verilecektir.
7. Vergi incelemesi sebebiyle ibraz edilmiş defter ve belgelerin, haklarının kullanılması ve vergi ödevlerinin yerine getirilmesi için her aşamada suret ve kayıt çıkarma gibi usullerle faydalanabileceği, mükellefe ifade edilecektir.
8. Görevlendirme konu ve dönemleri dışında vergi incelemesi yapılmayacak, mükelleften inceleme konusu ve dönemleriyle ilgisi olmayan bilgi ve belge talep edilmeyecektir.
9. Mükellef ile muamelede bulunan diğer gerçek ve tüzel kişilere ait bilgiler yazıyla talep edilecek ve bu yazılı talepler Vergi Usul Kanunu’nun bilgi vermeye ilişkin 148 inci maddesine dayanılarak yapılacaktır.
10. Mükellefe, talebi üzerine vergi mahremiyeti kapsamında olmamak kaydıyla vergi incelemesiyle ilgili bilgi verilecektir.
11. Vergi incelemeleri kanuni süreleri içerisinde bitirilecektir.
12. Vergi incelemesi sürecinde taraflarca imzalanan belgelerde ve tanzim edilen raporlarda mükellefin kimlik bilgileri ile güncel adres, telefon, elektronik posta ve benzeri iletişim bilgilerine eksiksiz yer verilecektir.
13. Vergi incelemesi sürecinde mükellefin davet edilmesi durumunda verilen görüşme saatine riayet edilecektir.
14. Mükellefin yazı ile talep etmesi durumunda vergi incelemesi tutanak taslağı, tutanak düzenlenmeden en az iki gün önce yazıyla ve elektronik ortamda mükellefin vergi incelemesine başlama tutanağında yer alan e-posta adresine gönderilecektir.
15. Nihai vergi inceleme tutanağı düzenlenmesi sırasında vergi inceleme raporlarında yer alacak muhtemel hususlar ve gerekçeleri mükellefe sözlü olarak bildirilecek, mükellefin istemesi halinde gerekli açıklamalar yapılacaktır.
16. Mükellefin Rapor Değerlendirme Komisyonlarında (RDK) dinlenme, tarhiyat öncesi uzlaşma talebinin olup olmadığı, muhtemel tarhiyat konuları ile ilgili olarak bilgilendirildiği ve tutanağın taslak halinin mükellefe gönderildiği hususlarına nihai vergi inceleme tutanağında yer verilecektir.
17. Mükellefin tutanağı imzalamak istememesi halinde bu durum tutanakta tespit edilecek ve mükellef imzaya zorlanmayacaktır.
18. Mükellefin inceleme esnasında ileri sürdüğü hususlar ile tutanakta yer alan itiraz, mülahaza ve bunlara ilişkin ayrıntılı değerlendirmelere raporun eleştirilen hususlar bölümünde yer verilecektir.
19. Mükellefin daha önce RDK’da dinlenme talebi olup olmadığına bakılmaksızın, raporların RDK’ya gönderildiği bilgisi yazıyla ve elektronik ortamda mükellefin vergi incelemesine başlama tutanağında bildirdiği e-posta adresine gönderilecektir.
20. Vergi Müfettişleri tarafından düzenlenecek rapor özetleri, dinlenme talebi olan mükelleflere dinlenmeye davet yazısıyla birlikte gönderilmek üzere, rapor tevdi yazısıyla Grup Başkanlığına iletilecektir. RDK tarafından yapılan değerlendirmeler sonucunda, raporlarda yer alan eleştiri hususunun değişmesi halinde, Vergi Müfettişi tarafından yeni eleştiri hususuna uygun olarak hazırlanan rapor özeti Grup Başkanlığına gönderilecektir. Yeni rapor özeti, Grup Başkanlığı tarafından yazıyla ve elektronik ortamda mükellefin vergi incelemesine başlama tutanağında yer alan e-posta adresine gönderilecek ve bu yazıda ayrıca mükellefin dinlenme talebi bulunup bulunmadığı sorulacaktır.
21. Vergi Müfettişlerince, bu genelgenin 14,19 ve 20 nci maddelerinde mükellefe yapılacak bildirimler; vergi incelemelerinde şeffaflığın sağlanması ve mükellef haklarına yönelik farkındalığın artırılması amacıyla Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı tarafından hazırlanan ve www.vdk.gov.tr adresi üzerinden kullanıma açılan “Mükellef Portalı” uygulaması yoluyla da yapılacaktır.

Aramalı Vergi İncelemesinde Mükellef Hakları

213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 142. maddesi uyarınca, İhbar veya yapılan incelemeler dolayısıyla, bir mükellefin vergi kaçırdığına delalet eden emareler bulunursa, bu mükellef veya kaçakçılıkla ilgisi görülen diğer şahıslar nezdinde ve bunların üzerinde arama yapılabilir. Aramanın yapılabilmesi için:  

1. Vergi incelemesi yapmaya yetkili olanların buna lüzum göstermesi ve gerekçeli bir yazı ile arama kararı vermeye yetkili sulh yargıcından bunu istemesi;
2. Sulh yargıcının istenilen yerlerde arama yapılmasına karar vermesi; şarttır. Hakkında “Aramalı İnceleme” ye karar verilen bir mükellef, arama kararının gösterilmesini yetkililerden isteme hakkına sahiptir. İhbar asılsız çıkarsa talebi halinde ihbarcının kimliğini idare bildirmek zorundadır. Mükellefin aramada bulunan ve incelemesine lüzum görülen defter ve vesikaların müfredatlı olarak tutanağa bağlanmasını isteme hakkı vardır. Mükellefler alıkonulan defter ve vesikaları inceleme hakkına sahiptir. Arama durumunda Beyanname verme sürelerinin uzaması da mükellefin haklarındandır. Mükelleflerin itiraz ve mülahazalarının tutanağa alınması ve arama sonrası kayıtlar için mükellefe ek süre verilmesi de mükellefin aramalı incelemedeki haklarındandır.

Vergi İncelemesi Sonrası Mükellef Hakları

 Vergi İncelemesi, Vergi İnceleme Raporu’nun Rapor Değerlendirme Komisyonu’na tevdi ile tamamlanmakta olup; (RDK’ nın raporda eksik veya hatalı gördüğü hususların Vergi Müfettişi tarafından itibar görüp gerekli değişikliklerin sağlanması; incelemenin raporun RDK’ ya tevdi tarihinde tamamlanmasına engel teşkil etmemektedir.) mükellefler veya temsilcileri rapor işleme konulmadan yani vergi dairesine gönderilip, ihbarnameye bağlanmadan evvel;  “Tarhiyat Öncesi Uzlaşma” talebinde bulunabilirler. (Mükelleflerin bu talebi Vergi İnceleme Tutanağına geçirmeleri de yeterli olmaktadır.)

Tarhiyat Öncesi Uzlaşma kapsamına vergi asılları, vergi ziyaı cezaları ve usulsüzlük cezalarının tamamı girmekteyken; son düzenlemelerle usulsüzlükler bu kapsamdan çıkarılmıştır. 

Mükellefler tarhiyat öncesi uzlaşma talep etmezlerse; İhbarnamenin kendilerine tebliğ edildiği tarihi izleyen otuz (30) gün içerisinde; Cezalarda İndirim, Tarhiyat Sonrası Uzlaşma ve Dava Açma haklarını kullanabilir.

Son düzenlemelerle birlikte; tüm uzlaşma komisyonlarının aynı ölçütlere göre hareket edeceği varsayımından hareketle tarhiyat öncesi uzlaşma ile tarhiyat sonrası uzlaşma müesseseleri arasında bir fark kalmadığı söylenebilir.

Sonuç

Hangi alanda olursa olsun; bilmediğimiz veya yeterince nüfuz etmediğimiz/edemediğimiz haklarımızı, yalnızca muhatabımızın bilgi veya insafı nispetinde kullanabileceğimizi hatırlatmak istiyorum. Mükelleflerin veya temsilcilerinin bilgi ve eğitim düzeyleri, iş yapış biçimleri haklarının idrakinde olmalarını her zaman mümkün kılmayabilir. Bu noktada ise çok kutsal olduğunu düşündüğümüz “Mükellefin Temsil Hakkı” devreye girecektir. Temsil hakkına ilişkin görüş ve önerilerimizi bir başka yazının konusu yapmak temennisi ile.

(1) Derya TABİLOĞLU, Fatih YARDIMCIOĞLU, Mükelleflerin Hakları Konusunda Farkındalığı: Sakarya İli Örneği, , Fatih YARDIMCIOĞLU, ICPESS 2016-ISTANBUL, 24-26 Ağustos 2016