Vergi, Maliye, Ekonomi, Sosyal Güvenlik, Ticaret Hukuku Hakkındaki Herşey

Mükellef Hakları

Akif GÖKTÜRK
Akif GÖKTÜRK
19343OKUNMA

Vergi İncelemelerinde Mükellefin Dilekçe Hakkı

Son yıllarda vergi idaresi ile mükellef arasındaki ilişkiler katı ve hiyerarşik bir yapıdan mükellef odaklı bir yapıya evirilmiştir. Bu durumu genel anlamda devletin tüm birimlerinde benimsenen vatandaş odaklı uygulamaların bir uzantısı olarak görmek mümkün.

Vatandaş odaklı hizmet anlayışının sonucu olarak ve aynı zamanda teknolojik gelişmelerin sağladığı imkânlarla, birçok açıdan vatandaşların devletle olan iş ve ilişkilerinde daha hızlı ve etkin bir hizmet alma imkânını sağlanmaktadır. Öyle ki birçok işlem herhangi bir kamu binasına gitmeden, e-devlet uygulaması üzerinden gerçekleştirilebilmektedir. 

İnsan faktörünün ön planda olduğu vergi incelemelerinin maksadı ödenmesi gereken verginin doğruluğunu tespit etmek ve sağlamaktır. Bu nedenle vergi inceleme sürecinde, çeşitli hak kayıpları ve mağduriyetlerin vuku bulmaması için vergi idaresinin aldığı tedbirlerin yanı sıra mükelleflerin de haklarını bilerek ona göre hareket etmesi önem arz etmektedir.

Vergi incelemesi sırasında vergi müfettişi ödenmesi gereken verginin doğruluğunu tespit ederken inceleme faaliyetlerinde mükelleflerin yasal haklarını da gözetmektedir. Bu kapsamda mükellef hakları konusunda oluşan duyarlılığın ve şeffaf bir yönetim anlayışının bir yansıması olarak, mükelleflerin vergi inceleme süreçlerinde sahip oldukları hakların ve yükümlüklerin yer aldığı, haklarında yürütülen incelemelerin aşamalarını takip edebildikleri “Mükellef Portalı” bulunmaktadır.

Vergi inceleme süreçlerinde genellikle mükelleflerin itiraz ve mülahazaları tutanak aşamalarında kayıt altına alınmakla birlikte mükelleflerin uzun süren vergi incelemesi sürecinde, hak kaybına uğrama ve mağdur olma ihtimallerine karşı dilekçe haklarını kullanarak idareye taleplerini sunma imkânları mevcuttur.

Aşağıda mükelleflerin inceleme sürecinde dilekçe haklarından yararlanabilecekleri durumlara yer verilmiştir.

İncelemenin İş Yerinde Yapılmasını Talep Etme

Vergi Usul Kanunu’nun 139. maddesine göre vergi incelemeleri, esas itibariyle incelemeye tabi olanın iş yerinde yapılır. İş yerinin müsait olmaması, ölüm, işin terk edilmesi gibi zaruri sebeplerle incelemenin iş yerinde yapılması imkânsız olur veya mükellef ve vergi sorumluları isterlerse inceleme dairede yapılabilir. Kanun’da yer verilen hükümlerden de anlaşılacağı üzere vergi incelemesinin incelemeye tabi olanın iş yerinde yapılması esası benimsenmiştir. Fakat uygulamada çoğunlukla inceleme, incelemeye başlama tutanağına istinaden dairede yapılmaktadır. Mükelleften yasal defter ve belgelerini daireye getirmesi istenmektedir. Bu noktada yasal defter ve belgelerinin çokluğu, fiziki birtakım imkânsızlıklar ve resmi daire ile mükellefin iş yeri arasındaki uzaklık gibi nedenlerle mükellef incelemenin iş yerinde yapılmasını talep edebilmektedir. Bu aşamada mükelleflerin inceleme elemanına gerekli çalışma koşullarını sağlamak suretiyle vergi inceleme elemanlarına veya bağlı bulundukları resmi daireye hitaben yazacakları dilekçeyle incelemenin iş yerinde yapılmasını talep etme hakları mevcuttur. Her ne kadar incelemeye başlama tutanağı dairede tutulmuş ve dairede incelemeye rıza gösterilmiş olsa bile incelemenin devam eden aşamalarında iş yerinin müsait olması koşuluyla incelemenin iş yerinde yapılaması talep edilebileceği değerlendirilmektedir. (1) Nitekim Vergi Usul Kanunu’nda bu hususta herhangi bir kısıtlayıcı bir hüküm de bulunmamaktadır.

Yasal Defter ve Belgelerin İbrazı İçin Ek Süre Talebi

Vergi Usul Kanunu’nun 256. maddesine göre mükellefler,  muhafaza yükümlüğü altında olan defter ve belgeleri yetkili makam ve memurların talebi üzerine ibraz etmek zorundadırlar. Vergi incelemesi maksadıyla yasal defter ve belgelerin mükelleflerden inceleme elemanlarınca resmi yazıyla istenildiği durumlarda yasal defter ve belgelerin hangi sürede incelemeye ibraz edileceği Vergi Usul Kanunu’nda ayrıca belirtilmemekle beraber aynı Kanun’un 14. maddesindeki “vergi muamelelerinde süreler vergi kanunları ile belli edilir. Kanunda açıkça yazılı olmayan hallerde 15 günden aşağı olmamak şartıyla bu süreyi, tebliğ yapacak olan idare belirler ve ilgiliye tebliğ eder.“ hükmü gereğince istenen defter ve belgelerin mükellef tarafından verilen sürede ibraz edilmesi gerekmektedir.

VUK’un 139. maddesinde “Haklı bir mazeret gösterenlere, defter ve vesikalarını daireye getirmesi için münasip bir mühlet verilir.” hükmü yer almaktadır. Bu kapsamda mükellefin inceleme elemanına veya inceleme elemanın bağlı olduğu idareye hitaben mazeretini ve ek süre talebini içeren bir yazılı dilekçe vermesi gerekmektedir. Gösterilen mazeretin haklı olup olmadığının takdiri inceleme elemanı tarafından yapılacak ve mazeretin haklı bulunması durumunda inceleme elemanı münasip bir mühlet vermek zorundadır. Mazeretin niteliğine ve talep edilen ek süreye göre inceleme elemanınca 15 günden daha az veya çok bir ek süre verilebilecektir.

Tarhiyat Öncesi Uzlaşma Talebi

Tarhiyat öncesi uzlaşma, verginin tarhı gerçekleşmeden ve bu vergiye ilişkin cezalar kesilmeden yapılan uzlaşmayı tanımlamaktadır. Vergi incelemelerinde tespit edilen hususların yer aldığı vergi inceleme tutanakları mükelleflerle birlikte tutulmakta ve mükellefin her türlü itiraz ve görüşlerine yer verilmektedir. Mükellef vergi incelemesi neticesinde çıkabilecek muhtemel vergi ve cezalara ilişkin olarak uzlaşma talebi bulunup bulunmadığını burada ifade edebilmektedir. Vergi inceleme tutanağı tutulurken tarhiyat öncesi uzlaşma talebinde bulunmamış olan mükellefler inceleme neticesinde hazırlanan raporların vergi dairesi kayıtlarına girmesinden önce de uzlaşma taleplerini ilgili idareye veya inceleme elemanına yazılı olarak bir dilekçe ile bildirmek suretiyle tarhiyat öncesi uzlaşma hükümlerinden faydalanabilmektedirler.

Rapor Değerlendirme Komisyonlarında Dinlenme Talebi;

Rapor Değerlendirme Komisyonları; gerekli gördüğü durumlarda ya da mükelleflerin talepleri üzerine vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlar tarafından düzenlenen vergi inceleme raporları hakkında mükellefi dinleyebilirler. Dinlenme talebi mükelleflere inceleme sürecinde haklı olduklarını düşündükleri noktaları ya da inceleme elemanıyla farklı düşündükleri konuları Rapor Değerlendirme Komisyonlarına açıklama imkânı sağlamaktadır. Rapor Değerlendirme Komisyonlarında dinlenme talebi genel olarak üç şekilde yapılmaktadır.  Bunlardan ilki vergi inceleme tutanağına dinlenme talebinin yazılması suretiyle olmaktadır. İkincisi “Mükellef Portalı”ndan dinlenme talebinin iletilmesidir. Üçüncü yöntem ise dinlenme talebini içeren bir dilekçe ile durumun vergi inceleme elemanın bağlı olduğu idareye bildirilmesi suretiyle gerçekleşmektedir.

Muhafaza Altındaki Defter ve Belgeleri Talep Etme

Aramalı incelemelerde arama neticesinde defter ve belgelere el konulmuş ve bunların muhafaza altına alınmış olması, süresi gelen vergi beyannamelerinin verilmesi ödevini ortadan kaldırmaz. Mükellefler Vergi Usul Kanunu’nun 144. maddesi gereğince beyannamelerinin tanzimi için gerekli bilgileri defter ve vesikalardan çıkarabilirler. Bu nedenle Mükelleflerin bu husustaki yazılı istekleri derhal yerine getirilir. Bu kapsamda mükelleflerin el konulan ve muhafaza altına alınan defter ve belgelerinden inceleme elemanı nezdinde suretler çıkartıp üzerinde inceleme yapabilmesi için yasal defter ve belgelerin muhafaza edildiği idareye yazılı dilekçeyle başvurma hakkı bulunmaktadır.

Sonuç olarak, vergi denetiminde mükellef odaklı bir yaklaşımın yansıması olarak karşımıza çıkan dilekçe hakkı yukarıda da yer verdiğimiz üzere vergi incelemelerinde birçok aşamada kullanılmaktadır. Bu hakkın kullanımı yazılı usulde başvuruyu esas alan, mükellef mağduriyetlerinin önüne geçmede bir araç vazifesi görmektedir. Vergi inceleme sürecinde, mükelleflerin bir takım hak kayıplarına uğramaması ve mağduriyetler yaşamaması için vergi idaresinin aldığı tedbirlerin yanı sıra mükelleflerin de sorumluluk bilinciyle ve kendi haklarını bilerek hareket etmesi son derece önem arz etmektedir.

(1) Hasan Bak, Mahfuz Bedir, “Mükellef Hakları Bağlamında Vergi İncelemelerinde Dilekçe Hakkının Kullanımı” Vergi Raporu, Sayı: 244

Yorumlarınızı Bize Yazınız

Soru Sor