Türkiye’deki Hisse Senedi Ağırlıklı Emeklilik Yatırım Fonlarının Performans Analizi
Tasarrufların ekonomik gelişmeye katkı sağlaması ve verimli yatırımlara yönlendirilebilmesi için oluşturulmuş kurumsal yatırımcılar arasında yer alan emeklilik yatırım fonları, tüm dünyada en çok tercih edilen yatırım seçeneklerinden biridir. Türkiye’de 2001 yılında Bireysel Emeklilik Sistemi’nin (BES) uygulamaya girmesinin ardından 2003 yılında faaliyete geçmiştir. BES verilerine göre 30.05.2021 tarihi itibari ile Türkiye’de gönüllü katılımcıların sayısı 6 milyon 908 bin 479 kişi ve bu katılımcıların fon tutarı 170,1 milyar TL’dir. Otomatik katılımla sisteme dâhil olan 5 milyon 753 bin 691 kişinin toplam fon tutarı ise 13,2 milyar TL’dir.
Emeklilik yatırım fonlarının GSYİH içerisindeki payı özellikle gelişmiş ülkelerde çok yüksektir. 2019 yılında OECD ülkeleri arasından Avustralya, Hollanda, İzlanda, İsviçre ve Birleşik Krallık’ta %100’ün üzerinde olan bu oran, Türkiye’de %3’tür. 2020 yılında Covid-19 salgının etkisi ile finansal piyasalarda istikrarsızlık ve yatırım kayıpları başlamış olmasına rağmen 2020 yılı sonunda emeklilik fonlarında birçok ülkede artış meydana gelmiştir. 2019 yılında OECD ülkelerinin emeklilik fonlarının GSYİH içindeki payı %60,1 iken 2020 yılında %63,5’e çıkmıştır. Türkiye’deki emeklilik fonlarının GSYİH içindeki payı ise %3’ten %3,4’ yükselmiştir.
Sayısı hızla artan emeklilik fonlarının yatırım süreci ve bu sürecin bir anlamda nihai başarısını ifade eden fon performansları, katılımcılar, fon yöneticileri, fon şirketleri ve düzenleyici otoriteler açısından stratejik öneme sahiptir. Emeklilik yatırım fonu türleri arasında yer alan, yüksek risk ve getiriye sahip hisse senedi ağırlıklı emeklilik yatırım fonlarının sergilediği performansların başarılı olup olmadığını görebilmek amacıyla bir performans analizi yapılması amaçlanmıştır. Bu doğrultuda, Türkiye’de Ocak 2019-Aralık 2020 döneminde faaliyet gösteren hisse senedi ağırlıklı emeklilik yatırım fonlarının performansları ölçülmüştür. Performans ölçümü için risk temelli performans modelleri olan Sharpe, M2, Sortino, Treynor, T2, Jensen, Değerleme ve Fama ölçütleri uygulanmıştır. Bu ölçütler arasında, Sharpe, M2 ve Sortino toplam riski esas alırken, Treynor, T2 ve Jensen ölçütleri sistematik riski esas almaktadır. Değerleme oranı, sistematik riski dikkate almasının yanı sıra sistematik olmayan risk ile düzeltme yapmaktadır. Fama ölçütü ise toplam risk primine göre hesaplama yapmakla birlikte portföyün seçicilik ve zamanlama yeteneğinin ölçülmesini sağlamaktadır. Bu ölçütlere göre elde edilen performans sıralamalarını test etmek amacıyla Spearman sıra korelasyonu testi kullanılmıştır. 27 adet hisse senedi ağırlıklı emeklilik yatırım fonu üzerine günlük verilere göre yapılan uygulamada, karşılaştırma ölçütü olarak BIST 100 endeksi kullanılmıştır.
Türkiye’de faaliyet gösteren 15 emeklilik şirketine ait 27 adet hisse senedi ağırlıklı emeklilik yatırım fonunun günlük fiyatlarına Takasbank TEFAS web sitesinden ulaşılmıştır. Günlük verilerin kullanıldığı çalışmada, risksiz faiz oranı olarak ise BIST gecelik repo faizi kullanılmıştır. BIST 100 endeksinin günlük getirilerine ve BIST gecelik repo faizi değerlerine TCMB-EVDS’den ulaşılmıştır. Aşağıda ortalama getirileri gösterilen 27 adet fon içerisinden 7 adet fonun ortalama getirisi, incelenen tüm fonların ortalama getirisinden daha yüksek çıkmıştır. Ayrıca, 2 adet fon dışında tüm hisse senedi ağırlıklı emeklilik yatırım fonlarının ortalama getirisinin, karşılaştırma ölçütü olan piyasa gösterge endeksinin ortalama getirisinden daha yüksek olduğu görülmüştür.
Hisse Senedi Ağırlıklı Emeklilik Yatırım Fonları ve Ortalama Getiriler
Performans sonuçlarının yer aldığı tabloda görüldüğü üzere, Sharpe, M2, Sortino, Jensen, Değerleme ve Fama ölçütlerine göre en başarılı fon Katılım Emeklilik ve Hayat A.Ş. Katılım Hisse Senedi Emeklilik Yatırım Fonu (KEH); en başarısız fon ise Garanti Emeklilik ve Hayat A.Ş. Sürdürülebilirlik Hisse Senedi Emeklilik Yatırım Fonu (GHH) olmuştur. Performans ölçütleri genel anlamda benzerlik gösterseler de sistematik riski esas alan Treynor ve T2 ölçütlerine göre performans sıralamaları daha farklı çıkmıştır. Bu iki ölçüte göre en yüksek performans sergileyen fon Fiba Emeklilik ve Hayat A.Ş. Hisse Senedi Grup Emeklilik Yatırım Fonu (BBH); en düşük performans sergileyen fon ise diğer ölçütlerde olduğu gibi Garanti Emeklilik ve Hayat A.Ş. Sürdürülebilirlik Hisse Senedi Emeklilik Yatırım Fonu (GHH) olmuştur. Fon performansları ile BIST 100 endeksinin performansı karşılaştırıldığında, Sharpe, M2, Sortino ve Fama ölçütlerine göre 2 fon haricinde tüm fonların piyasadan daha yüksek performansa sahip olduğu tespit edilmiştir. Treynor, T2, Jensen ve Değerleme ölçütlerine göre ise tüm hisse senedi ağırlıklı emeklilik yatırım fonlarının piyasadan daha iyi performans sergilediği sonucuna ulaşılmıştır. Elde edilen sonuçlar arasındaki ilişkiyi istatistiksel açıdan değerlendirmek amacıyla uygulanan Spearman sıra korelasyonu testi sonuçlarına göre ise performans ölçütleri arasında pozitif yönlü doğrusal bir ilişki bulunduğu görülmüştür.
Performans Sonuçları
Spearman Sıralama Korelasyon Katsayıları
Sonuç olarak, uygulamanın yapıldığı dönem için Türkiye’de BES kapsamında faaliyette olan hisse senedi ağırlıklı emeklilik yatırım fonları, risk temelli performans ölçütlerine göre genel anlamda başarılı performans göstermiştir. Hisse senedi ağırlıklı emeklilik yatırım fonlarının yüksek riske sahip olması sebebiyle yüksek performans sergilemesi beklenmektedir. Elde edilen bulgulara göre, performansları incelenen hisse senedi ağırlıklı emeklilik yatırım fonlarının piyasadan daha başarılı sonuçlar vermesi bu beklentiyi karşılamaktadır. Uzun vadeli fon akışı sağlamayı amaçlayan ve ülke ekonomisi, tasarruf sahipleri ve sisteme dâhil olan herkes açısından önemli bir yere sahip olan emeklilik yatırım fonlarının başarılı performanslar sergilemesi, bu fonlara yatırım yapma konusunda teşvik edici bir nitelik taşımaktadır.
1-Emeklilik Gözetim Merkezi, http://www.egm.org.tr/
2-OECD, https://www.oecd.org/
3-SPK, Emeklilik Yatırım Fonlarına İlişkin Rehber, https://spk.gov.tr/Sayfa/Dosya/1205
4-Takasbank TEFAS, https://www.tefas.gov.tr/TarihselVeriler.aspx
5-TCMB, Elektronik Veri Dağıtım Sistemi (EVDS), https://evds2.tcmb.gov.tr/
6-Ural, Yatırım Fonlarının Performans ve Risk Analizi, Detay Yayıncılık, Ankara, 2010.