Türkiye’de kripto varlıklara ilişkin yeni kanun teklifi
Özet
Kripto varlıkların hukuki statüsü ve vergilendirilmesi konusunda uluslararası alanda henüz bir standart oluşmamıştır. Birçok ülke, kripto varlıkları farklı şekillerde tanımlamaktadır. Türkiye'de ise kripto varlıkların vergilendirilmesi hususu hâlâ belirsizdir. Avrupa Birliği'nin kripto varlıklarla ilgili olarak kabul ettiği Kripto Varlık Piyasa Tüzüğü’nün uluslararası alanda ilk düzenleme niteliği taşıdığı söylenebilir. Türkiye'de ise TBMM Başkanlığı’na sunulan Sermaye Piyasası Kanunu'nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi kabul edildiği takdirde kripto varlıklar alanında ilk yasal düzenleme olacaktır. Bu düzenlemenin amacı kripto varlık hizmeti sağlayıcılarını ve platformlarını düzenlemek ve denetlemektir. Kanun teklifi, kripto varlık hizmet sağlayıcılarına çeşitli sorumluluklar ve yükümlülükler getirmektedir. Bu bağlamda kripto varlık işlemlerini yapan kullanıcılar için de daha güvenli bir ortam sağlanması hedefler arasındadır. Söz konusu kanun teklifi, kripto varlık alanında bir regülasyon özelliği taşımakla birlikte, vergilendirme konusunda gelecekte yapılacak düzenlemelerin de önünü açacak niteliktedir.
Kripto varlık, blockchain teknolojisi kullanılarak dijital ve merkeziyetsiz şekilde oluşturulan, kriptografi ile güvence altına alınan dijital varlıklardır. 2024 itibariyle, tahminlere göre dünya genelinde yaklaşık 24.000 farklı kripto varlık türü mevcuttur. Bu sayı, kripto para borsalarının ve veri sağlayıcılarının sürekli olarak yeni kripto varlıkları listelemesi ve projelerin hızla artması nedeniyle sürekli olarak değişmektedir.
Ancak ülkeler kripto varlıkların vergilendirilmesi konusunda söz konusu varlıkların hukuki tanımında ortak bir paydada buluşmuş değildir. OECD raporuna göre vergi uygulamaları çerçevesinde dünyada çok az sayıda ülkenin kripto parayı itibari para olarak kabul ettiği, bir kısım ülkelerin finansal enstrüman ya da finansal varlık olarak tanımladığı ve diğer bazı ülkelerin ise gayri maddi hak olarak tanımladığı görülmektedir.
Ülkemizde ise vergi mevzuatımızda kripto paraların tanımı henüz yer almamıştır. Ancak, Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası tarafından 16 Nisan 2021 tarihinde Resmî Gazetede yayımlanan “Ödemelerde Kripto Paraların Kullanılmasına Dair Yönetmelik” kapsamında kripto varlıklar “gayri maddi varlık” olarak tanımlanmıştır.
Söz konusu tanımın vergi mevzuatı yönünden uygulanmasının tüm kripto varlıkları kapsayıp kapsayamayacağı ise tartışma konusudur.
Kripto varlık konusunda ülkelerin önceliği ise genellikle kripto varlık alım satım platformlarına ilişkin regülasyonlardır. Bu bağlamda Avrupa Birliği 16 Mayıs 2023 tarihinde kripto varlıklar, kripto varlık satıcıları ve kripto varlık hizmeti sağlayıcıları kapsamında Kripto Varlık Piyasa Tüzüğü’nü (MICA) kabul etmiştir. Bu tüzük Avrupa Birliği’nde kripto varlıklar hakkında kabul edilen ilk yasal düzenleme olmuştur.
Ülkemizde ise 16 Mayıs 2024 tarihinde TBMM Başkanlığı’na sunulan Kripto Varlıklara İlişkin Sermaye Piyasası Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi kabul edilerek yürürlüğe girdiği takdirde kripto varlık alanında ilk yasal düzenleme özelliğine sahip olacaktır. Kanun teklifi genel hatlarıyla incelendiğinde,
- Cüzdan adı verilen kripto varlıkların taşınabilmesini ve çevrim içi veya çevrim dışı ortamda muhafaza edilmesini sağlayan yazılım, donanım, sistem veya uygulamalar,
- Kripto varlıkların alım ve satımını, ilk dağıtımı veya satışı, takası, transferi, muhafazası ve diğer belirlenebilecek işlemlerinin yürütüldüğü platformlar,
- Kripto varlık alanında hizmet verenler,
- Kripto varlık saklama hizmeti veren kuruluşlar düzenleme kapsamındadır.
Kanun teklifindeki düzenlemeye göre, kripto varlık hizmeti sağlayıcılarının kurulabilmesi ve faaliyette bulunabilmesi için Sermaye Piyasası Kurulu’ndan izin alması gerekecektir.
Ayrıca, kripto varlık hizmet sağlayıcıları, güvenli sistem yönetimi için gerekli düzenlemeleri yaparak önlemleri almak ve iç kontrol birimlerini oluşturmakla yükümlü olacaktır.
Aynı zamanda kuruluşlarının ve faaliyetlerinin Kurul tarafından onaylanabilmesi için, bilgi sistemleri ve teknolojik altyapılarının TÜBİTAK’ın belirlediği kriterlere uygun olması istenecektir.
Kurul, kripto varlık hizmet sağlayıcılarıyla müşterileri arasında düzenlenen sözleşmelerin içeriğine, kapsamına, değiştirilmesine, ücretlendirilmesine, sona ermesine ve feshine ilişkin belirlemeler yapabilir. Kripto varlık hizmet sağlayıcılarının müşterilere karşı sorumluluğunu ortadan kaldıran veya sınırlayan her türlü sözleşme koşulu geçersiz kabul edilecektir.
Platformlar, müşteri itirazlarını ve şikayetlerini etkin bir şekilde çözmek için iç mekanizmalar kurmakla yükümlüdür. Ayrıca, kripto varlık hizmet sağlayıcıları, müşterilerin kimliklerini tespit etmek için Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi Hakkında Kanun ve ilgili diğer mevzuat hükümlerine uygun hareket etmekle yükümlüdür.
Kitle fonlama platformları ve kripto varlık hizmet sağlayıcılarının Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği'ne üyeliği zorunlu olacaktır, böylece sektörlerin temsil edilmesi ve iletişimin koordinasyonu sağlanması, aynı zamanda öz düzenleme için bir çerçeve oluşturulması hedeflenmiştir.
Aynı zamanda teklifte kripto varlık hizmeti sunanların faaliyetlerine yönelik tedbirler de düzenlenmiştir. Kanun teklifi, kripto varlık hizmet sağlayıcılarına çeşitli sorumluluklar yüklemekte ve bunlara ilişkin cezaları belirlemektedir.
Kripto varlık hizmet sağlayıcıları, kendilerine tevdi edilen veya koruma, saklama ve gözetimiyle yükümlü oldukları para, evrak, senet veya kripto varlıkları zimmetlerine geçirirse, sekiz ila on dört yıl arasında hapis ve beş bin güne kadar adli para cezası ile cezalandırılacak ve zararlarını tazmin etmekle yükümlü olacaklardır. Kanun teklifi, bu suçun nitelikli haline ilişkin olarak, zimmetin açığa çıkmamasını sağlamak için hileli davranışlarla işlendiğinde faile on dört ila yirmi yıl arasında hapis ve yirmi bin güne kadar adli para cezası verilmesini öngörmüştür. Bu ceza miktarı, kripto varlık hizmet sağlayıcının ve müşterilerinin uğradığı zararın üç katından az olamayacaktır.
Özetle söz konusu kanun teklifi yasalaştığı takdirde, kripto varlık platformları, hizmet sağlayıcıları ve saklama kuruluşları yasal bir zeminde faaliyet göstereceklerdir. Bu kuruluşlar, Sermaye Piyasası Kurumu tarafından denetlenecek ve kripto varlık işlemleri yapan kullanıcılar için daha güvenli bir ortam sağlanacaktır.
Ülkemizde milyonlarca kişinin kripto varlıklarla ilgili işlem yaptığı göz önüne alındığında, sadece bu düzenleme bile önemli bir kamu kaynağının oluşmasına katkı sağlayacaktır. Bunların yanı sıra söz konusu kanun teklifi yasal bir düzenleme olmakla birlikte kripto varlıkların vergilendirilmesiyle ilgili bir husus içermemektedir. Ancak, söz konusu teklif kabul edildiği takdirde kripto varlıklar üzerinden elde edilen gelirlerin vergilendirilmesine dair düzenlemelerin gündeme gelmesi de elzem olacaktır.