Türkiye'de Gelir Üzerinden Alınan Vergilere Yönelik Vergi Reformu Önerisi

İÇİNDEKİLER

Sayfa

1. ÖNSÖZ ........................................................................................... V
2. TEŞEKKÜR ................................................................................... V
3. İÇİNDEKİLER ............................................................................... V
4. TABLOLARIN LİSTESİ ............................................................... V
5. ŞEKİLLERİN LİSTESİ ................................................................. V
6. GİRİŞ............................................................................................... 1

BİRİNCİ BÖLÜM ......................................................................... 5

• 1. GELİR ÜZERİNDEN ALINAN VERGİLERİN KAVRAMSAL VE TEORİK ÇERÇEVESİ ............................... 5
• 1.1. Gelir Vergisinin Kavramsal Çerçevesi ................................ 5
• 1.1.1. Gelirin Tanımı ........................................................... 6
• 1.1.2. Gelirin Tanımına Yönelik Teorik Yaklaşımlar ......... 6
• 1.1.2.1. Kaynak Teorisi .............................................. 7
• 1.1.2.2. Safi Artış Teorisi ........................................... 8
• 1.1.2.3. Haig-Simons Teorisi ................................... 10
• 1.1.2.4. Kleinwatcher Teorisi ................................... 11
• 1.2. Gelirin Özellikleri, Unsurları, Mükellefleri ....................... 14
• 1.2.1. Gelir Vergisi Türleri ................................................ 15
• 1.2.1.1. Sedüler Gelir Vergisi .................................. 15
• 1.2.1.2. Üniter Gelir Vergisi .................................... 16
• 1.2.2. Gelir Vergisi Sistemleri ........................................... 17
• 1.2.2.1. Kapsamlı Gelir Vergisi Sistemi .................. 17
• 1.2.2.2. İkili Gelir Vergisi Sistemi ........................... 18
• 1.2.2.3. Yarı İkili Gelir Vergisi Sistemi ................... 20
• 1.2.2.4. Düz Oranlı Gelir Vergisi Sistemi ................ 21
• 1.2.2.5. Kutu Sistemi ................................................ 31
• 1.2.3. Gelirin Özellikleri .................................................... 32
• 1.2.3.1. Gelirin Şahsiliği Özelliği ............................ 32
• 1.2.3.2. Gelirin Yıllık Olma Özelliği ....................... 33
• 1.2.3.3. Gelirin Elde Edilmiş Olma Özelliği ............ 33
• 1.2.3.4. Gelirin Gerçek ve Safi Olma Özelliği ......... 33
• 1.2.4. Gelir Vergisinin İlkeleri .......................................... 34
• 1.2.4.1. Kanunilik İlkesi ........................................... 34
• 1.2.4.2. Ödeme Gücü İlkesi ...................................... 35
• 1.2.4.3. Genellik İlkesi ............................................. 36
• 1.2.4.4. Belirlilik İlkesi ............................................ 37
• 1.2.4.5. Uygunluk İlkesi ........................................... 37
• 1.2.4.6. Esneklik İlkesi ............................................. 38
• 1.2.4.7. Verimlilik İlkesi .......................................... 38
• 1.2.4.8. İstikrar İlkesi ............................................... 39
• 1.2.4.9. Yeterlik İlkesi .............................................. 39
• 1.2.5. Gelir Vergisi Kanununun Avantajları ve Dezavantajları ......................................................... 39
• 1.2.5.1. Gelir Vergisi Kanununun Avantajları ......... 40
• 1.2.5.2. Gelir Vergisi Kanununun Dezavantajları .... 40
• 1.2.6. Gelir Vergisi Vergi Yükü ........................................ 42
• 1.3. Kurumlar Vergisinin Teorik Çerçevesi ............................. 45
• 1.4. Kurumlar Vergisinin Konusu, Kurum Kazancının Unsurları ve Özellikleri ..................................................... 54
• 1.5. Vergi Reformu’nun Kapsamı ve Teorik Çerçevesi ........... 63 İçindekiler 
• 1.6. Gelir Üzerinden Alınan Vergilere Yönelik Vergi Reformu .................................................................... 67

İKİNCİ BÖLÜM ......................................................................... 69

• 2. TÜRK POZİTİF HUKUNDA GELİR VE KURUMLAR VERGİSİNİN GENEL GÖRÜNÜMÜ .................................. 69
• 2.1. Gelir Vergisinin Genel Görünümü .................................... 71
• 2.1.1. Gelirin Tanımı, Unsurları ve Mükellefiyete İlişkin Bilgiler .................................................................... 77
• 2.1.2. Ticari Kazanç ........................................................... 81
• 2.1.2.1. Ticari Kazancın Tespit Edilme Yöntemleri ve Beyanı .................................................... 82
• 2.1.2.2. Ticari Kazancın Tespitinde İndirim Konusu Yapılacak Giderler ..................................... 84
• 2.1.2.3. Ticari Kazancın Tespitinde İndirim Konusu Yapılamayacak Giderler ............................ 85
• 2.1.2.4. Ticari Kazanca İlişkin İstisnalar ................. 85
• 2.1.3. Zirai Kazanç ............................................................ 86
• 2.1.3.1. Zirai Kazancın Tespit Edilmesi ve Beyanı . 88
• 2.1.3.2. Zirai kKazanca İlişkin İstisnalar ................. 91
• 2.1.4. Ücret Geliri .............................................................. 92
• 2.1.4.1. Ücret Gelirinin Tespit Edilmesi ve Beyanı . 94
• 2.1.4.2. Ücret Gelirine İlişkin İstisna ve Muafiyetler .................................................. 97
• 2.1.5. Serbest Meslek Kazancı .......................................... 98
• 2.1.6. Gayrimenkul Sermaye İradı .................................. 101
• 2.1.7. Menkul Sermaye İradı ........................................... 105
• 2.1.8. Diğer Kazanç ve İratlar ......................................... 111
• 2.1.9. Diğer İndirimler ve Gelir Vergisinin Beyanı ......... 116
• 2.2. Kurumlar Vergisinin Genel Görünümü ........................... 122
• 2.2.1. Kurum Kazancının Tanımı ve Mükellefiyete İlişkin Bilgiler ....................................................... 124
• 2.2.2. Kurumlar Vergisi Kanunu’nda Yer Alan Muafiyetler ............................................................. 126
• 2.2.3. Kurumlar Vergisi Kanunu’nda Yer Alan İstisnalar ................................................................ 128
• 2.2.4. Kurumlar Vergisi Kanunu’nda Yer Alan İndirimler .............................................................. 130
• 2.2.5. Kurumlar Vergisi Kanunu’nda Yer Alan Vergi Güvenlik Müesseseleri ................................. 131
• 2.2.5.1. Kontrol Edilen Yabancı Kurum Kazancı .. 131
• 2.2.5.2. Örtülü Sermaye ......................................... 132
• 2.2.5.3. Transfer Fiyatlandırması Yoluyla Örtülü Kazanç Dağıtımı ............................ 133
• 2.2.6. Tasfiye, Birleşme, Devir, Hisse Değişimi ............. 134
• 2.2.7. Kurumlar Vergisinin Beyanı, Oranı, Tarhı ve Ödenmesi................................................................ 135
• 2.2.8. Kurumlar Vergisinde Tevkifat Sistemi ................. 136
• 2.2.9. İndirimli Kurumlar Vergisi Sistemi ve Uygulaması ...................................................................... 137

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ................................................................... 139

• 3. TÜRKİYE’DE VE DÜNYA’DA GELİR ÜZERİNDEN ALINAN VERGİLERİN KARŞILAŞTIRILMASI VE REFORM ÖNERİSİ ........................................................................................... 139
• 3.1. Gelir ve Kurumlar Vergisi Reformu ................................ 144
• 3.1.1. Türkiye’de Gelir Üzerinden Alınan Vergilere İlişkin Sorunlar ve Gelir ve Kurumlar Vergisi Reformu Gereksinimi ........................................................... 146 İçindekiler
• 3.1.1.1. Mevzuat Hükümlerinin Eski, Karmaşık Yapıda Olması ve Sıklıkla Değiştirilmesi .............. 151
• 3.1.1.2. Vergi Harcamalarının Elde Edilen Vergi Gelirlerine Oranla Çok Fazla Olması ..................... 163
• 3.1.1.3. Gelir Vergisi ve Kurumlar Vergisi Kanunları Arasındaki Farklar Sebebiyle Hazine Gelirlerinin Azalması, Tarife Farklılıklarının Vergiden Kaçınmaya Sebebiyet Vermesi .............................. 186
• 3.2. Gelir ve Kurumlar Vergisi Reformunun Etkileri ............. 192
• 3.3. Türkiye’de ve Dünya’da Gelir Üzerinden Alınan Vergilerin Karşılaştırılması ............................................. 201
• 3.3.1.Türkiye’de Gelir Üzerinden Alınan Vergilerin Değerlendirilmesi ................................................... 201
• 3.3.2. Dünya’da Gelir Üzerinden Alınan Vergilerin Değerlendirilmesi ................................................... 205
• 3.3.2.1. Estonya’da Gelir Üzerinden Alınan Vergilerin Değerlendirilmesi .................... 206
• 3.3.2.2. Letonya’da Gelir Üzerinden Alınan Vergilerin Değerlendirilmesi .................... 209
• 3.3.2.3. Litvanya’da Gelir Üzerinden Alınan Vergilerin Değerlendirilmesi ..................... 212
• 3.3.2.4. Macaristan’da Gelir Üzerinden Alınan Vergilerin Değerlendirilmesi .................... 216
• 3.3.2.5. Slovakya’da Gelir Üzerinden Alınan Vergilerin Değerlendirilmesi .................... 218
• 3.3.2.6. Rusya’da Gelir Üzerinden Alınan Vergilerin Değerlendirilmesi ...................................... 221
• 3.3.2.7. Romanya’da Gelir Üzerinden Alınan Vergilerin Değerlendirilmesi ..................... 224
• 3.3.2.8. Bulgaristan’da Gelir Üzerinden Alınan Vergilerin Değerlendirilmesi .................... 227
• 3.4. Gelir Üzerinden Alınan Vergilere İlişkin Reform Önerisi ................................................................. 236
• 3.4.1. Gelir Üzerinden Alınan Vergilerin Tek Bir Kanunda Toplanması ........................................... 236
• 3.4.2. Gelir Üzerinden Alınan Vergilerde Vergi Harcamalarının Azaltılması .................................. 238
• 3.4.3. Gelir Üzerinden Alınan Vergilerde Kanun Dilinin Sadeleştirilmesi, Anlaşılır, Açık ve Yalın Bir Kanunun Oluşturulması ........................................ 239
• 3.4.4. Gelir Üzerinden Alınan Vergilerde Düz Oranlı Tarifenin Kullanılması .......................................... 240
• 3.4.5. Vergi Uyumu Bakımından Değerlendirilmesi....... 243
• 3.4.6. Vergileme İlkeleri Bakımından Değerlendirilmesi .................................................. 249
• 3.4.6.1. Adalet İlkesi Bakımından Değerlendirilmesi ..................................... 249
• 3.4.6.2. Basitlik İlkesi Bakımından Değerlendirilmesi ...................................... 251
• 3.4.6.3. Etkinlik İlkesi Bakımından Değerlendirilmesi ...................................... 253
• 3.4.6.4. Tarafsızlık İlkesi Bakımından Değerlendirilmesi ...................................... 254
• 3.5. Literatür Taraması ........................................................... 255

4. DEĞERLENDİRME VE SONUÇ ....................................... 262

KAYNAKLAR ........................................................................... 275

TABLOLARIN LİSTESİ

Tablo Sayfa

• Tablo 2.1. Düz Oranlı Vergi Sistemini Uygulayan Ülkeler, Uygulamaya Başlangıç Yılları ve Uygulama Başlangıç Yıllarında Uygulanan Gelir ve Kurumlar Vergisi Oranları ................................. 25
• Tablo 2.2. Çocuğu olmayan, ortalama bir ücretlinin vergi yükü .. 44
• Tablo 2.3. Kazanç Vergisinin Alındığı Kaynakların, Kazanç Vergisi İçindeki Yüzdelik Payları ....................................................... 48
• Tablo 2.4. Ülkeler ve Uyguladıkları Kurumlar Vergisi Oranları (2024) .................................................................................................. 62
• Tablo 3.1. Menkul kıymet beyan durumu özet tablosu ............... 111
• Tablo 4.1. 2024-2026 dönemi merkezi yönetim bütçe kanununa eklenen vergi harcaması tahminleri (milyon TL) ............................. 166
• Tablo 4.2. 2024 yılı merkezi yönetim bütçe dengesi .................. 169
• Tablo 4.3. 2024-2026 dönemi merkezi yönetim bütçe kanununa eklenen vergi harcaması tahminlerinin, kanunlar bazında yüzdelik dağılımı ............................................................................................. 172
• Tablo 4.4. 2022-2026 dönemi vergi harcaması tahminlerinin GSYH’ye oranı ................................................................................. 173
• Tablo 4.5. 2023 yılı vergi harcamalarının aynı vergi türünden tahsilata oranı .................................................................................... 176
• Tablo 4.6. GVK gereği en çok vergi harcaması yapılan kanun maddeleri, tutarları ve gelir vergisi için yapılan vergi harcamaları içindeki payı (2022) .......................................................................... 178 Dr.Alaattin DEMİR
• Tablo 4.7. KVK gereği en çok vergi harcaması yapılan kanun maddeleri, tutarları ve kurumlar vergisi için yapılan vergi harcamaları içindeki payı (2022) .......................................................................... 184
• Tablo 4.8. Vergi rekabet edebilirlik endeksi (2024) ................... 196
• Tablo 4.9. Kişi Başına Düşen Milli Gelire Göre Gelirin Sınıflandırılma Kriteri ....................................................................... 200
• Tablo 4.10. Türkiye’nin ve Seçilmiş Ülkelerin Vergi Sistemlerinin Karşılaştırılması (2024)..................................................................... 236
• Tablo 4.11. Literatür Özeti .......................................................... 260v

ŞEKİLLERİN LİSTESİ

Şekil Sayfa

• Şekil 4.1. Vergi Karmaşıklığı Endeksi Sıralaması, 2022 ............ 161
• Şekil 4.2. Estonya Vergi Gelirleri, (1991-2022) ......................... 208
• Şekil 4.3. Estonya Kişi Başına Düşen Milli Gelir Vergi Gelirleri, (1996-2024) ....................................................................................... 209
• Şekil 4.4. Letonya Vergi Gelirleri, (1994-2022) ......................... 211
• Şekil 4.5. Letonya Kişi Başına Düşen Milli Gelir Vergi Gelirleri, (1988-2024) ....................................................................................... 212
• Şekil 4.6. Litvanya Vergi Gelirleri, (1991-2022) ........................ 215
• Şekil 4.7. Litvanya Kişi Başına Düşen Milli Gelir Vergi Gelirleri, (1991-2024) ....................................................................................... 215
• Şekil 4.8. Macaristan Vergi Gelirleri, (1981-2022) .................... 217
• Şekil 4.9. Macaristan Kişi Başına Düşen Milli Gelir Vergi Gelirleri, (1969-2024) ....................................................................... 217
• Şekil 4.10. Slovakya Vergi Gelirleri, (1992-2022) ..................... 220
• Şekil 4.11. Slovakya’da Kişi Başına Düşen Milli Gelir Vergi Gelirleri, (1969-2024) ....................................................................... 221
• Şekil 4.12. Rusya Vergi Gelirleri, (1992-2022) .......................... 223
• Şekil 4.13. Rusya’da Kişi Başına Düşen Milli Gelir Vergi Gelirleri, (1969-2024) ....................................................................... 224
• Şekil 4.14. Romanya Vergi Gelirleri, (1981-2022) ..................... 226 Dr.Alaattin DEMİR
• Şekil 4.15. Romanya’da Kişi Başına Düşen Milli Gelir Vergi Gelirleri, (1990-2023) ....................................................................... 226
• Şekil 4.16. Bulgaristan Vergi Gelirleri, (1990-2022) .................. 229
• Şekil 4.17. Bulgaristan’da Kişi Başına Düşen Milli Gelir Vergi Gelirleri, (2000-2024) ....................................................................... 230