Sürdürülebilir yaşam için sürdürülebilir finansman
Son 30 yılda Birleşmiş Milletler ve Avrupa Birliği başta olmak üzere ülkeler, kurum&kuruluşlar, şirketler ve yatırımcılar, yeryüzünde sürdürülebilir bir yaşam için hayati çalışmalar yapıyorlar; içinde somut ve takvime bağlanmış hedefleri olan politikalar belirliyorlar; hedeflere ulaşılabilmesi için uluslararası işbirlikleri geliştiriyorlar. Her yıl biraz daha sıklaşan ve sonuçları ağırlaşan krizler ve felaketler, bölgesel ve küresel ölçekte sürdürülebilir bir yaşam, erişilebilir bir gelecek için yapılması gerekenleri öncelikli hale getirmiştir. İklim değişikliği etkilerini, orman yangınları, kuraklık, beklenmedik hava olayları, bölgesel şiddetli yağışlar gibi anormalliklerle her geçen gün daha belirgin gösteriyor; ciddi zararlar veriyor, büyük acılar yaşatıyor. Dünya Bankası’nın 1992’de Rio de Janeiro’da imzaya açtığı BM İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi 1994 yılında yürürlüğe girmiş ancak ülkeler arasındaki gelişmişlik farklılıkları ile konunun sahipliğinin kapsamlı ve etkili olmayışı; arada geçen dönemde iklim değişikliğinin olumsuz etkilerinin devamını engelleyememiştir. İzleyen yıllarda Kyoto Protokolü (imza 1997, yürürlük 2005), COP15’te $100 milyarlık Yeşil İklim Fonu kararı (2009), 2016’da yürürlüğe giren Paris Anlaşması, Avrupa Yeşil Mutabakatı (2019), Avrupa Taksonomisi (2020), Avrupa Yeşil Tahvil Standartlarının Finansmanı (2021), gelişmekte olan, iklim krizine karşı savunmasız ve kırılgan ülkelere destek için “Kayıp ve Zarar Fonu” oluşturulması; iklim krizinin önlenmesinde önemli adımlar olmuştur.
Özetle, küresel ölçekte alınan bu kararlar, 30 yıllık dönemde; her ülkede değişik boyut ve içerikte olmakla birlikte dünyanın her yerinde ekonomik, sosyal, çevresel, kurumsal ve finansal alanlarda yasal düzenlemelere ve yeni uygulamalara yol açmıştır. Bu yazımızda, konunun çevresel, sosyal ve kurumsal düzenleme ve değişimler boyutlarını konuların uzmanlarına bırakıp, finansal alandaki gelişmeler ve sonuçlarını ele alıp değerlendirmeye çalışacağız.
Finans Sektöründe Sürdürülebilirlik, Yeşil Dönüşümün Finansmanı
Yeşil dönüşümün sağlanması ile belirlenen hedeflere öngörülen takvimde ulaşılabilmesi için öncelikle çevre, şehircilik, sanayi, ticaret, enerji, tarım, kalkınma, çalışma hayatı, standartlar konularında yasal düzenlemeler ve etkili uygulamalar zorunludur. Eş zamanlı olarak, dönüşümün gerektirdiği yatırımlara yeterli finansmanın sağlanması da gerekir. Ülkelerin kendi kaynakları yanında uluslararası alanda yeşil dönüşümü destekleyici ve sürdürülebilir kalkınma odaklı finans kaynaklarına erişiminin artırılabilmesi, finans kuruluşlarının etkin öncü rolüyle ve sürükleyici olmalarıyla birlikte hayata geçirilebilir.
Türkiye Bankalar Birliği (TBB), “Bankacılık Sektöründe Sürdürülebilirlik: 2022 Sektör Görünüm Raporu”nu 3 Nisan 2023 günü açıkladı. Raporda yer alan bilgiler ve açıklamalara ek olarak; Ticaret Bakanlığı’nca 2021 yılında açıklanan ve 2021-2027 döneminde 9 başlıkta, 32 hedef ve 81 eylemden oluşan “Yeşil Mutabakat Eylem Planı”nda yer verilen “yeşil finansman” ile yatırım teşvik mevzuatımızda yer alan yatırım desteklerinden yararlanan yenilenebilir enerji yatırımlarının finansal boyutlarını aşağıda özetleyeceğiz.
Finansman konusunda şunu baştan vurgulamak gerekir ki; iklim değişikliğinin gerektirdiği finansman ihtiyacı sadece kamu kaynaklarından sağlanamaz; özel kaynakların da devreye alınmasına, dönüşüme katkı sağlayan yatırımlara yönlendirilebilmesine ihtiyaç bulunmaktadır. Birleşmiş Milletler iklim değişikliğine uyum için (2019 verilerine göre) küreselde toplam $90 trilyonluk yatırım yapılması gerektiğini açıklamış olup, az gelişmiş ülkelerde iklim değişikliğine 2030 yılına kadar uyum sağlanabilmesi halinde yıllık $300 milyarlık, uyum sürecinin 2050 yılına uzaması halinde ise yıllık $500 milyar yatırım yapılması gerektiği hesaplanmaktadır.
Avrupa Birliği’nde sera gazı salınımının azaltılması için yapılacak yeni yatırımların yıllık €100 milyar olarak planlanan boyutu yeterli görülmemekte, bu tutarın yıllık €260 milyar olması gerektiği belirtilmektedir. Dünya Bankasınca ilk kez 2008 yılında çıkarılan yeşil tahvillerin ihracı sonrasında süreç hızlı gelişmiş, küresel yeşil tahvil ve kredilerin boyutu kümülatif olarak geometrik artış göstermiş, 2022 yılında $3,7 trilyonluk hacme ulaşmıştır.
Ticaret Bakanlığınca yayınlanan eylem planının “yeşil finansman” bölümünde, yıllık ya da belli bir dönemde ihtiyaç duyulan kaynak tutarı belirtilmemiş, yerel ve uluslararası kaynaklardan sağlanabilecek yeşil finansmanın artırılabilmesi için 2021 yılı son çeyreği ile 2023 yılı üçüncü çeyreği arasında 11 eylemin hayata geçirilmesi hedeflenmiştir. Yatırım teşvik mevzuatımızda, yeşil dönüşüm ya da sürdürülebilir kalkınma için öncelikli yatırımların desteklenmesi gibi ayrı bir kategoriye yer verilmemekte ancak yenilenebilir enerji yatırımlarına verilen teşvik belgeleri sayısında ve tutarında son dönemde belirgin bir artış gözlenmektedir. Ağırlıklı olarak GES olmak üzere, teşvik belgesi verilen (RES, HES, JES ve diğer) yenilenebilir enerji yatırımlarına 2021 yılında verilen belge sayısı 648’den 2022 yılında 2.803’e yükselirken, bu yatırımların toplam tutarı da 2021’de ₺16 milyar iken 2022 yılında ₺52 milyara yükselmiştir. Küresel ölçekte ise yeşil dönüşüm ve sürdürülebilir kalkınma amaçlı yatırımların desteklenmesinde enerji sektörüne ek olarak, düşük karbonlu binalar ile ulaştırma sektörleri de teşvik ve finanse edilmektedir. Avrupa Birliğinde, “AB Taksonomisi” ile iklim ve çevre amaçlı yatırımları 6 ana hedefe uygun olarak sınıflandıran yönetmelik 2020 yılında yürürlüğe konulmuştur.
2014 yılında TBB tarafından hazırlanan “Bankacılık Sektörü İçin Sürdürülebilirlik Kılavuzu ile finans ve bankacılık sektörümüzde sürdürülebilirlik çalışmalarına yön verilmiş olup 2022’ye gelindiğinde; sürdürülebilir finansman yaklaşımı, iklim finansmanı, mavi finansman, atık yönetimi ve çevre finansmanı, biyo çeşitlilik finansmanı, sürdürülebilir tarım finansmanı, sürdürülebilir şehirler ve yeşil konut finansmanı alanlarında çok sayıda finansman programlarının yaygınlaştığını görmek sevindiricidir.
Sektörün çalışmalarından, önümüzdeki dönemde sürdürülebilir finansman uygulamaları ile yeşil dönüşüme daha fazla kaynak sağlanacağı anlaşılmaktadır.
