Hasan Halil GÖNÜLGiriş: 30.05.2022 - 10:58Güncelleme:30.05.2022 - 10:58

1240OKUNMA

OECD’de Türkiye’de vergi makası-2022: İyileşme mi kötüleşme mi?

OECD, “Ücretlerin Vergilendirilmesi” adlı yayının 2022 baskısını 24 Mayıs 2022 tarihinde yayınlamıştır.⁽¹⁾ Yayında ücretlerin vergilendirilmesi alanında yaşanan son gelişmeler özellikle de Covid-19 önlemlerinin etkileri bağlamında değerlendirilmiştir. Vergi makası kavramı da raporda incelenen önemli hususlardan birisidir.

Vergi makası (tax wedge), ücretler bakımından değerlendirildiğinde bir işçinin işverene maliyeti üzerindeki tüm vergi ve sosyal güvenlik kesintisi gibi yasal yüklerin (ancak bu yüklerden nakit destekler düşüldükten sonra) toplam işçi maliyetine olan oranı olarak tanımlanmaktadır.

Ülkemiz açısından baktığımızda ücret üzerindeki yükler; gelir vergisi kesintisi, damga vergisi, sosyal güvenlik kesintilerinin işçi ve işveren payları ile işsizlik sigortası priminin işçi ve işveren paylarıdır.

Hesaplamalar, gelir düzeyine göre artan oranlı bir vergi ve sosyal güvenlik uygulamasında “ortalama ücret düzeyi” üzerinden yapılmakta; evli ve/veya çocuklu olmanın etkisi var ise bunlar dikkate alınmaktadır.

Bu analizlere göre elde edilen bazı temel sonuçlar aşağıda özetlenmiştir.

1- Bekâr işçiler için ortalama vergi makası, 2021'de ülkelerin çoğunda artmıştır.

• OECD ülkelerinde ortalama vergi makası 2020’ye göre 2021 yılında 0,06 puan azalarak %34,6’ya gerilemiştir.
• 2021’de ülke ortalamasında bir gelir elde eden bekâr ve çocuksuz bir çalışanın vergi makasının en yüksek olduğu ülkeler Belçika (52,6%), Almanya (48,1%), Avusturya (47,8%), Fransa (47%) ve İtalya’dır (46,5%). Vergi makasının en düşük olduğu ülkeler ise Kolombiya (sıfır), Şili (7,0%) ve Yeni Zelanda (19,4%).
• Vergi makası; 2020’den 2021’e OECD üyesi 36 ülkeden 24’ünde artarken 12’sinde azalmıştır. Vergi makasındaki artışın temel nedeni ise gelir vergisindeki artıştır.
• 1 puandan fazla artış yaşayan ülkeler İsrail, ABD ve Finlandiya’dır. 1 puandan fazla düşüş yaşayan ülkeler ise Avusturalya, Letonya, Yunanistan ve Çek Cumhuriyeti’dir.
• Bekâr işçiler için ortalama ücret Meksika ve Yunanistan dışındaki tüm OECD ülkelerinde artmıştır.

2- Çocuklu hane halkları için ortalama vergi makası 2021'de OECD genelinde farklılaşmıştır.

• İki çocuklu ve eşlerin her ikisi de çalışan aileler için OECD ortalama vergi makası, 2021 yılında %28,8 olarak gerçekleşmiştir ve bu oran tek eşin çalıştığı ailelerdeki (%24,6) ve tek ebeveynli hane halkındaki oranlardan (%15,5) daha yüksektir.
• 2021 yılında, bu hane tipi için vergi makası Fransa'da %39,0 oranıyla en yüksek seviyededir ve Finlandiya, Türkiye, İtalya, İsveç ve Belçika’da %35'in üstündedir. Kolombiya ve Şili'de sırasıyla eksi %5 ve eksi %18,5 oranıyla negatif vergi makası vardır.
• Tek eşin çalıştığı, iki çocuğu olan evli çiftler için vergi makası, hemen hemen tüm OECD ülkelerinde bekâr işçilerden daha düşüktür.

Aşağıdaki tablodan da görüldüğü gibi Türkiye’deki bekâr ve çocuksuz bir çalışanın vergi makası %39,9 ile OECD ortalamasının 5 puandan fazla üstündedir. Aynı oran eşlerin her ikisi de çalışan ve çocuklu aileler için ise %37,9 olarak hesaplanmıştır. Asgari ücreti vergi dışında bırakan düzenlemenin yılbaşında yürürlüğe girmesi nedeniyle bu oranların 2022 yılı için düşmesini bekleyebiliriz.

Türkiye’de 2021 yılı için hesaplamaya esas ortalama brüt ücret aylık 7.265 TL olmuştur.

Covid-19 salgınının etkileri

Yayında bu yıla özgü olarak Covid-19 salgınının etkileri de ayrı bir başlık olarak incelenmiştir. Buna göre kısaca;

• Vergi makası, hükümetlerin Covid-19 salgınına yanıt olarak bir dizi politika uyguladığı 2020 yılında OECD ülkelerinin çoğunda ortalama olarak azalmıştır.
• Bununla birlikte, bu önlemlerin çoğunun kaldırılması veya kapsamının daraltılması ve ortalama ücretlerin 38 ülkenin 36'sında artması nedeniyle vergi makası 2021'de ülkelerin çoğunda yeniden eski oranlarına yaklaşmıştır.

1- https://www.oecd-ilibrary.org/taxation/taxing-wages-2022_f7f1e68a-en