Merkeziyetsizlik içindeki merkezilik krizi
Kripto varlık ekosistemi, amiral gemisi olan Bitcoin’in tarihi zirvesinden bu yana düşüşü beraberinde değer kaybı yaşamakta. Söz konusu değer kaybı toplam market büyüklüğünün 3 trilyon dolar seviyelerinden 800 milyon dolar seviyelerinin dahi altına düşmesi üzerinden anlaşılabilmektedir. Bitcoin’ in USD cinsinden değer kaybını kripto varlık ekosistemi üzerine kurulu olan blokzinciri teknolojisinin ve kripto varlık ekosisteminin sunduğu teknolojik yeniliklerin değer kaybı olarak yorumlamanın ise doğru olmadığını değerlendirmekteyiz. Bununla birlikte kripto varlıkların alım satım işlemlerinin ve bu işlemlerin yapıldığı kripto varlık borsalarının çok kritik bir noktada bulunduklarını düşünmekteyiz.
Gelin neden bu şekilde düşündüğümüzü yazının devamında açıklayalım.
Kripto varlık ekosistemine olan ilgi azalışı sadece Bitcoin’in değer kaybı nedeni ile gerçekleşmedi. Toplam market büyüklüğündeki düşüşü derinleştiren, belki de Bitcoin fiyat değişimlerinden ziyade bu düşüşe neden olan ekosistemde yaşanan dramatik krizler oldu.
Bu krizlerden biri Luna – Ust veya Terra – Luna krizi olarak adlandırılan ve neticesinde Terra ekosisteminin yerel tokenı Luna’nın neredeyse piyasadan silinmesine ayrıca söz konusu ekosistemin algoritmik stabil kripto varlığı olan Ust’nin stabilliğini tamamen yitirdiği krizdi. Bu kriz özetle, ekosistemdeki oyuncuların kendilerini koruma noktasında kullandıkları ve hareket kabiliyetlerini arttıran stabil kripto varlıklara olan güveni derinden sarstı.
Sektör henüz bu krizi tam olarak atlatamamışken kripto varlık borsaları arasında ilk beş içinde yer alan ve belki de ileride sektörün en büyüğü olan Binance’in tahtını sarsabilecek FTX borsası iflasını açıkladı. Tarihe FTX krizi olarak adını yazdıran bu krizin nedenleri hakkında pek çok varsayım ve düşünce mevcut olup kanımızca kriz özetle FTX yöneticilerinin nakit yönetimlerini sağlıklı şekilde yapamamalarından kaynaklandı. Söz konusu borsanın borçlarına teminat olarak kendi tokenı olan FTT’yi tuttuğu ve bilançosunun önemli bir bölümünün FTT’den oluştuğu bilgilerinin piyasada dolaşması ve neredeyse aynı dönemlerde elinde kayda değer miktarda FTT tutan Binance’ in söz konusu FTT’leri satacağını açıklaması piyasada derin ve keskin bir FUD (fear, uncertainty, doubt) oluşturdu.
Neticede FTX ve FTX’ in o dönemki Ceo’ su Sam Bankman - Fried yeterli fonu bulamayınca süreç kripto varlık borsaları arasında ilk beş içerisinde yer alan FTX’ in iflası ile sonuçlandı.
Yukarıda bahsettiğimiz krizlerin ilki ile ekosistemdeki diğer stabil kripto varlıklar özellikle USDT (Tether), USDC (Circle) ve BUSD (Binance borsasının desteklediği stabil kripto varlık) piyasada sahip oldukları dominasyonu arttırdı. Diğer kriz ise kripto varlık ekosistemini kripto varlık borsaları anlamında sadece Coinbase ve Binance’in yer aldığı bir nev’i oligopolistik bir yapıya dönüştürdü.
Kripto varlık ekosisteminin maximalistlerinin kripto varlık ekosisteminin en çok öne çıkardıkları yönlerinden birisi söz konusu ekosistemin sahip olduğu merkeziyetsizlik yönüdür. Ancak yukarıda da açıkladığımız üzere sektör birçok yönden savunduklarının aksine bir yöneliş göstermekte. Özellikle FTX’in ileride filmlere ve belgesellere konu olacak batış hikayesi, Binance ve CEO’sunu sektörde neredeyse rekabet edilemez bir noktaya taşıdı. Birileri merkeziyetiz borsalar (DEX – Decentralized Exchange) üzerinden işlem yaparız diyorlarsa da söz konusu borsaların likidite eksiklikleri ayrıca kullanıcıya merkezi borsaların sundukları konforu sunamamaları, bu türden borsaların kullanımlarını önemli derecede sınırlamaktadır.
Kripto varlık ekosisteminin özellikle borsalar bağlamında kendi kendine denge bulacağını düşünmeyi ise hayalcilik olarak değerlendirmekteyiz. Kripto varlık ekosisteminde faaliyet gösteren merkezi borsalar (Centralized Exchange), gerek kullanıcıların kripto varlıklarını muhafaza etmek gerekse sahip oldukları gücü orantısız kullanmak yolu ile içinde bulundukları sektöre derin zararlar verebilmektedir. Biz bu durumu merkeziyetsizlik içindeki merkezilik krizi olarak adlandırmaktayız.
Peki, bu krizin çözümü için ne yapılmalı?
Çözümü kısaca açıklamak gerekirse, öncelikle uluslararası bir üst kurul kurularak merkezi kripto varlık borsalarının kuruluşlarına belirli kriterler getirilmeli ayrıca tıpkı sermaye piyasalarında olduğu gibi piyasayı açıkça manipüle edenlere çeşitli yaptırımlar uygulanmalı ayrıca kripto varlık borsaları teminat olarak bulundurdukları varlıkları aylık/haftalık olarak bahsettiğimiz üst kurula bildirmeli ve kurulda bu varlıkları tüm kullanıcıların ulaşabileceği şekilde yayımlamalıdır.
Tek tek devletlerin yapacağı düzenlemelerin sektörün yapısı gereği sorunları kökünden çözme noktasında yeterli olamayabileceğini değerlendirmekteyiz. Merkezi kripto varlık borsaları özelinde düzenlemeler yapılıp rekabet ortamının sağlanmaması ayrıca bahse konu borsaların teminat yapılarının düzenli şekilde denetlenmemesi halinde FTX benzeri krizlerin yeniden yaşanabilme olasılığının devam edeceğini değerlendirmekteyiz.