Makroekonomik ve jeopolitik etkilere ilişkin finansal raporlama
Tüketiciler ve şirketler, günümüzde mevcut makroekonomik ve jeopolitik ortamla bağlantılı sayısız zorluklarla karşı karşıyadırlar. Devam eden küresel tedarik zinciri kesintileri ve işgücü kıtlığı raporları haberlere hâkim ve birçok finans yöneticilerinin aklında da ilk sıralarda yer alıyor.
Deloitte’un son üçüncü çeyrek 2022 CFO Sinyalleri anketine (CFO Signals survey(1)) göre, CFO’ları etkileyen en yaygın sorunlardan bazıları; çalışanların elde tutulması, çalışanların çalışma düzenlemeleri ve maliyet yönetimi gibi konuların yanı sıra enflasyon, stagflasyon ve jeopolitik gerilimler gibi dış kaygılardır.
Bu zorluklardan bazıları, genellikle benzersiz muhasebe ve finansal raporlama sonuçlarıyla yeni operasyonel ve finansal zorluklara yol açan COVID-19 salgını sırasında başlamış; örneğin, pandeminin getirdiği önemli küresel tedarik zinciri aksamaları ve işgücü eksiklikleri sonucunda birçok ürün ve istihdam maliyeti artmıştır. Küresel merkez bankaları da tarihsel olarak yüksek enflasyon oranlarının etkisini hafifletmek amacıyla faiz oranlarını yükseltiyorlar.
Küresel merkez bankalarının sıkılaştırıcı para politikalarına rağmen enflasyon yüksek kalmaya devam ediyor. Ayrıca, mevcut işsizlik seviyeleri tarihi düşük düzeylere ulaşırken, göreli çalışan verimliliği azalmıştır. Pek çok şirket aynı zamanda yurt içinde işgücü kıtlığıyla mücadele etmeye devam ediyor ve çalışanların yeteneklerinin kazanılması ve elde tutulmasının önemine odaklanıyor.
Şirketler enflasyonun ve kıt işgücü piyasalarının etkisiyle uğraşmak zorundayken, son zamanlarda iyileşme belirtileri görülüyor. Belirli fiyatlar (özellikle petrol, gaz ve gıda) düşmeye başlıyor, tüketici harcamaları yüksek olmaya devam ediyor ve şirketler pandemi sırasında biriktirdikleri nakit tutarı göz önüne alındığında, genel olarak artan faiz oranlarından etkileniyor gibi görünmüyor. Ayrıca, hisse senedi fiyatları 2021 yılındaki artıştan soğumuş olsa bile, halka açık şirketler öz sermaye finansmanını cazip bir sermaye kaynağı olarak görmeye devam edebilirler.
Şirketler ayrıca, birçok ekonomistin beklenenden daha erken geleceğine inandığı bir durgunluk veya gerilemenin ardından gelecek toparlanmaya hazırlanmaya odaklanmak isteyebilir. Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ekonomisi tanım gereği bir durgunluk içinde olmasa bile, gerilemenin etkileri açıktır ve ABD şirketlerinin hem ABD’deki hem de yurtdışındaki makroekonomik koşulların finansal raporlama sonuçları ve bu koşullarla mücadele etmek ve toparlanmaya hazırlanmak için aldıkları önlemlerin zorlu muhasebe ve finansal raporlama sonuçlarıyla uğraşması gerekebilir.
ABD şirketleri, devam eden Rusya-Ukrayna savaşı ve buna bağlı ticaret gibi yurtdışında meydana gelen jeopolitik krizlerin yanı sıra, Çin ile Batı arasındaki gergin ilişkilerden de etkilenebilir. Bu durumlar, yabancı yatırımlarda sürekli değişikliklere, tedarik zincirlerinin kaymasına ve kaynakların mevcudiyetinde aksamalara yol açabilir. Ayrıca, Avrupa Birliği’nde faaliyet gösteren ve enerji yoğun endüstrilerde iştigal eden şirketlerin, kısmen Avrupa Birliği ülkelerinin Rusya’dan gelen gazı kesmekle karşı karşıya kalması nedeniyle, gaz fiyatlarında önemli maliyet artışları yaşamaları muhtemeldir. Bu arada, diğer ülkelerden alternatif kaynaklar aramaya da devam ediyorlar.
Aşağıdaki tartışma, ekonominin mevcut durumundan ve jeopolitik olaylardan kaynaklanan SEC raporlama ve kamuyu aydınlatma sorunlarına ilişkin dikkate alınması gereken güncel rehberlik sağlamaktadır. İkinci bir makale finansal raporlama, muhasebe ve iç kontrol konularını ele alacaktır.
SEC Raporlama ve Kamuyu Aydınlatma Sorunları
SEC (U.S. Securities and Exchange Commission; Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu) tarafından kayda alınan şirketler, mevcut makroekonomik ve jeopolitik koşulların zorunlu kamuyu aydınlatma ve kamuya açık bilgiler üzerindeki etkilerini dikkate almalıdırlar. SEC tarafından yayınlanan son kılavuz, Kurumsal Finansman Kamuyu Aydınlatma Rehberi [Corporation Finance (CF) Disclosure Guidance (DG)] Başlık 9 ve DG Başlık 9A’yı (pandemiye yanıt olarak) ve kamuyu aydınlatma konularını tartışan bir örnek mektubu (Rusya-Ukrayna Savaşı’na yanıt olarak) içermektedir.
Bu belgelerdeki rehberlik, belirli olaylar tarafından dayatılmış olsa da, günümüzün ekonomik ve jeopolitik ortamında uygulanmaya devam etmektedir. Ayrıca, kayda aldıranların kamuyu aydınlatma açıklamaları aracılığıyla düşünürken kullanmaları için bir hukuki çerçeve sağlamaktadır. Böyle bir hukuki çerçeve, şirketlerin finansal ve faaliyet durumları ile geleceğe yönelik beklentileri hakkında zamanında bilgi verme ihtiyacını vurgulamaktadır. Bu ihtiyaç, Uluslararası Menkul Kıymetler Komisyonları Teşkilatı (International Organization of Securities Commissions; IOSCO) tarafından 14 Kasım 2022 tarihinde kayda aldıran bir şirketin denetçileri ve denetim komiteleri için dikkate alınması gereken hususları da içeren bir basın açıklamasında yinelenmiştir ki; odak noktaları şunları içermektedir:
- Yönetimin Tartışılması ve Analizi: Bir kayda aldıranın başvurusunun Yönetimin Tartışılması ve Analizi (Management’s Discussion and Analysis; MD&A) bölümü, kayda aldıranın finansal durumu, faaliyet sonuçları ve likidite yapısı hakkında bilgi sağlayarak mali tabloları tamamlar. Kayda aldıranın, MD&A’da ekonomik ve jeopolitik ortamı ve faaliyet konusu üzerinde sahip olabileceği maddi niceliksel ve niteliksel etkisini tartışması gerekir. Örneğin, tartışma, talepte olağandışı bir artış veya düşüş dâhil olmak üzere tüketici davranışındaki değişiklikler, mağaza veya tesis kapanışları, müşteri trafiğindeki değişiklikler, hammadde tedarikindeki artan rekabet, enflasyon nedeniyle daha yüksek maliyetler, işgücü kıtlıkları, tedarik zinciri kesintileri ve üretim gecikmeleri veya sınırlamaları gibi potansiyel sorunları ele alabilir. Ele alınan diğer potansiyel konular arasında önemli sözleşmelerdeki kayıp riski, likidite zorlukları veya borç sözleşmesi sorunları, artan faiz oranları, düzenleyici riskler, dövizin etkisi veya insan sermayesi üzerindeki etkisi yer alabilir.
Tarihsel sonuçlar üzerindeki etkinin tartışılmasına ek olarak, kayda aldıranların finansal durumları, faaliyet sonuçları veya likidite yapıları üzerinde önemli bir etkisi olan veya olması muhtemel olan bilinen tüm eğilimleri, olayları veya belirsizlikleri de açıklamaları beklenmektedir. Bu ileriye dönük açıklamalar, mevcut koşullar ve ilgili ekonomik belirsizlik ile bağlantılı olarak özellikle kritik önemdedir.
Bu tür açıklamalar, gelir artışının veya kâr marjlarının, temel ekonomik koşullar nedeniyle sürdürülebilir olmadığı veya kayda aldıranın borç sözleşmelerine uyamayacağı veya başka likidite sorunları olduğu zaman, yatırımcılara gelecekte ne zaman ve hangi koşullar altında maliyetlerin ortaya çıkabileceği ve bu tür maliyetlerin potansiyel büyüklüğü gibi riskler hakkında erken uyarı verebilir. Ayrıca, bir kayda aldıranın likiditesi önemli ölçüde etkilenebilir, çünkü borç veya hisse senedi piyasaları yoluyla nakde erişimi, sermaye piyasalarındaki son dalgalanmalar ve artan faiz oranı ortamı ışığında zorlayıcı olabilir. Likidite hakkındaki MD&A açıklamalarında, kayda aldıranlar, işletme sermayesi veya diğer nakit akışı ihtiyaçlarını, operasyonlardan elde edilen nakit tutarında ve zamanlamasında beklenen değişiklikleri, diğer nakit kaynaklarının mevcudiyeti ve bu tür kaynaklara erişim ile ilgili potansiyel sınırlamalar ve bunların kısa veya uzun vadeli likidite ihtiyaçlarını karşılayamamalarının olası sonuçları da tartışmalıdırlar.
Yönetim ayrıca beklenmedik durumlar, değerleme ödenekleri veya olası değer düşüklükleri gibi önemli muhakeme gerektiren muhasebe alanlarıyla bağlantılı olarak erken uyarı açıklamaları sağlamayı düşünmelidir. Bu muhasebeye özgü açıklamalar, sıklıkla MD&A’nın kritik muhasebe tahminleri bölümünün bir parçası olarak dâhil edilir. Ekonomik ve jeopolitik koşullar ve bunlarla ilişkili belirsizlik göz önüne alındığında, şirketlerin gelecekteki sonuçları ve makul olarak olası sonuçların potansiyel aralığını tahmin ederken uygulamaları gereken muhakeme düzeyinde bir artış olması muhtemeldir. Kayda aldıranlar bu nedenle, en önemli tahminlerinde kullanılan temel varsayımlar ve bu tür tahminlerin olaylar gelişmeye devam ederken makul bir şekilde meydana gelebilecek değişikliklere duyarlılığı hakkındaki açıklamalarını genişletmeyi de düşünmelidirler. Bu tür açıklamalar, özellikle temel varsayımlarda ve tahminlerde önemli değişiklikler yapılmışsa, sürekli olarak değerlendirilmeli ve güncellenmelidir.
- Risk Faktörleri: Kayda aldıranlar, şirketleri veya menkul kıymetleri için geçerli olan en önemli riskler hakkındaki bilgileri kamuya açıklamalıdırlar. Gelişmekte olan makroekonomik ve jeopolitik ortamın ışığında, kayda aldıranlar, bu tür koşulların işletmeleri üzerinde sahip olabileceği doğrudan ve dolaylı etkiler hakkında netlik eklemek için risk faktörü açıklamalarını güncellemelerinin gerekip gerekmediğini sürekli olarak değerlendirmelidirler. Koşullar, mevcut bir risk faktörü açıklamasında potansiyel veya varsayımsal bir durum olarak çerçeveleniyorsa, kayda aldıranlar, riskin artık varsayımsal olmadığını açıklığa kavuşturmak ve koşulların gerçek ve potansiyel etkileri hakkında daha fazla spesifiklik sağlamak için açıklamaları da güncellemelidirler. Ayrıca, kayda aldıranlar, jeopolitik koşullardan kaynaklanan artan siber güvenlik saldırıları riskini ele almak ve bu riskleri azaltmak için attıkları adımları açıklamak için risk faktörleri eklemeyi veya güncellemeyi düşünmelidirler.
- Form 8-K Hususları: Kayda aldıranlar, yatırımcılara finansal ve faaliyet durumları hakkında daha zamanında bilgi vermek için genellikle Form 8-K’yı kullanırlar. Form, yatırımcılara, ekonomik ve jeopolitik ortamın kayda aldıranın faaliyetleri üzerinde sahip olabileceği mevcut ve gelecekteki olası etkiler hakkında güncellemeler sağlamak için de kullanılabilir. Ayrıca, bir kayda aldıranın, varlıkların maddi tasarruflarını ve ilgili proforma bilgileri (Madde 2.01), borç sözleşmelerinin ihlaliyle sonuçlanan veya herhangi bir yükümlülüğü hızlandıran veya artıran likidite olaylarını (Madde 2.04), herhangi bir çıkış veya elden çıkarma faaliyetiyle bağlantılı olarak katlanılacak maliyetleri (Madde 2.05) veya maddi değer düşüklüğü ücretlerini (Madde 2.06) kamuya duyurmak için bir Form 8-K doldurması gerekebilir.
- GAAP Dışı Ölçüler, Metrikler ve Temel Performans Göstergeleri [Non-GAAP Measures, Metrics, and Key Performance Indicators (KPIs)]: Kayda aldıranlar, ekonomik ve jeopolitik koşulların çeşitli etkilerini GAAP (Generally Accepted Accounting Principles; Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlkeleri) dışı önlemlerine, ölçülerine ve Temel Performans Göstergelerine yansıtmayı da düşünebilirler. GAAP dışı bilgilerin kamuya açıklanması için birincil koşullar, öne çıkma, uzlaşma, açık etiketleme ve yararlılık ve amaç ile ilgilidir.
Ayrıca, kayıt ettirenlerin ölçüler ve Temel Performans Göstergeleri hakkındaki açıklamalarının, ölçünün yatırımcılara yararlı bilgiler sağlamasının nedenlerini gösteren bir açıklama, yönetimin, işletmenin performansını yönetmek veya izlemek için ölçüyü nasıl kullandığını gösteren bir açıklama, herhangi bir temel tahminin, varsayımın ve sınırlamaların açıklaması [örneğin, ölçünün “kesin” (hard) bir miktar mı yoksa bir tahmin mi olduğu] ve ölçünün dengeli bir tartışma içinde sunumu içermesi gerekebilir.
Ayrıca, belirli ekonomik ve jeopolitik koşullarla ilgili bir düzeltmenin GAAP dışı bir tedbirde uygun olup olmadığını değerlendirirken, bir kayıt ettirenler, düzeltmenin aşağıdakiler de dâhil ancak bunlarla sınırlı olmamak üzere çeşitli faktörleri göz önünde bulundurmalıdırlar:
- Bu tür koşullarla veya ilgili ekonomik belirsizlikle doğrudan ilgili olmalı,
- Normal operasyonlara artımlı olmalı ve tekrar etmemeli [yani “yeni normal” (new normal) olması beklenmiyor],
- Bir tahmin veya projeksiyonun aksine nesnel olarak ölçülebilir olmalı.
Kayda aldıran(2), bir düzeltmenin bu faktörlerle tutarlı olup olmadığını değerlendirirken muhakeme yapmalıdır. Ancak, normal yinelenen nakit işletme giderlerini ortadan kaldıran GAAP dışı bir performans ölçüsünün genellikle uygun olmayacağına inanılır.
Mevcut ekonomik ortamla ilgili olarak GAAP dışı önlemlerde yapılan herhangi bir yeni düzenleme veya değişiklik açıkça etiketlenmeli ve bu tür önlemlerdeki değişiklikler şeffaf bir şekilde kamuya ifşa edilmelidir. Buna ek olarak, mevcut ortamın bir sonucu olarak GAAP dışı ölçütlere yeni ayarlamalar eklenirse, bir işletme kamuyu aydınlatma kontrollerinin ve prosedürlerinin, dönemler arasındaki sunumun tutarlılığı ve herhangi bir değişiklik hakkında şeffaf açıklamalar da dâhil olmak üzere revize edilmiş GAAP dışı önlemlerin değerlendirilmesine ve onaylanmasına yönelik olmalıdır. Ölçülerde ve Temel Performans Göstergelerde (metrics and Key Performance Indicators) yapılan değişiklikler veya yeni tanıtılanlar için de benzer hususlar geçerlidir.
(1) Deloitte’un son 2022 üçüncü çeyrek CFO (chief financial officer; mali işler şefi) Sinyalleri anketi için bkz. https://www2.deloitte.com/content/dam/Deloitte/us/Documents/about-deloitte/us-3Q22-cfo-signals-report-part1.pdf?id=us:2el:3dp:wsjspon:awa:WSJCFO:2021:WSJFY22
(2) Bu kavram, hisse senedi (ya da pay), tahvil (yani borçlanmaya dayalı herhangi bir finansal araç/ürün) ve benzeri menkul kıymetlerin halka arz yoluyla satışını teminen ilgili otoriteye (örneğin ABD’de SEC) tescil ettirilmesini, kaydının tutulmasını ifade eder.