Makroekonomik Performans Endeksi (MPE) 2024 Yılı Ocak-Mart Dönemi Değerlendirmesi
Büyüme: 2024 yılı Ocak-Mart döneminde GSYH yüzde 5,7 oranında büyümüştür. Bu dönemde tarım sektörü yüzde 4,6, sanayi sektörü yüzde 4,9, GHI-Hizmetler sektörü yüzde 4,3, inşaat sektörü ise yüzde 11,1 oranında büyüme göstermiştir.
Hane halkı tüketimi yüzde 7,3, yatırımlar yüzde 10,3 oranında artmıştır.
Mal ve hizmet ihracatı yüzde 4 artarken, mal ve hizmet ithalatı yüzde 3,1 gerilemiştir.
2024 yılı Ocak-Mart döneminde maaş-ücret artışları ve EYT nedeniyle işgücü ödemelerinin GSYH içindeki payı yüzde 33,8’den yüzde 37’ye yükselmiş, net işletme artığının payı da yüzde 35,7’den yüzde 32,1’e gerilemiştir.
Enflasyon: 2023 yılı Ocak-Mart döneminde yüzde 54,4 olan yıllık TÜFE enflasyonu, 2024 yılının aynı döneminde yüzde 66,8’e yükselmiştir. Bu dönemde GSYH deflatörü yüzde 79,8, Yİ-ÜFE yüzde 47,7, dolar kuru ise yüzde 63,8 oranında artış göstermiştir.
TCMB ortalama fonlama maliyeti geçen yılın ilk çeyreğinde yüzde 8,8 iken, 2024 yılının aynı döneminde yüzde 46,7 olmuştur.
İstihdam: 2022 Ocak-Mart döneminde yüzde 11,6 olan işsizlik oranı, 2023 yılında yüzde 10,4’e, 2024 yılında ise yüzde 9,2’ye gerilemiştir.
Bu dönemde toplam istihdam yüzde 3,8 oranında artmış, istihdam ve işsizlik oranlarındaki olumlu gelişmeye karşın, işsiz+zamana bağlı eksik istihdam oranı yüzde 17,4’e, atıl işsizlik oranı ise yüzde 25,5 seviyesine yükselmiştir.
Dış Denge: 2023 yılı Ocak-Mart döneminde GSYH’nin yüzde 10’u oranında açık veren cari işlemler dengesi, 2024 yılının aynı döneminde de yüzde 3,8 oranında açık vermiştir.
Bu dönemde net enerji ithalatı 18 milyar dolardan 13,3 milyar dolara, net altın ithalatı ise 9,9 milyar dolardan 3,5 milyar dolara gerilemiştir.
2023 yılı Ocak-Mart döneminde yüzde 63,8 olan ihracatın ithalatı karşılama oranı, 2024 yılında yüzde 67,7’e çıkmış, turizm gelirleri de 8 milyar dolar olmuştur.
İç Denge: Deprem ve seçim harcamaları 2023 ve 2024 yıllarında iç dengede ciddi bir bozulmaya neden olmuştur. 2023 yılı Ocak-Mart döneminde GSYH’nin yüzde 5,4’ü kadar açık veren bütçe, 2024 yılında da GSYH’nin yüzde 5,8’i kadar açık vermiştir. Deprem harcamaları ve KKM ödemeleri nedeniyle 2023 Ocak-Mart döneminde yüzde 66,8’e gerileyen vergilerin faiz dışı harcamaları karşılama oranı, 2024 yılında yüzde 70,7’ye yükselmiştir.
2023 Ocak-Mart döneminde yüzde 10,6 olan Hazine borçlanma faizi, TCMB politika faizinin yükseltilmesinin etkisiyle 2024 yılında yüzde 32,6’ya çıkmıştır.
2024 Ocak-Mart döneminde faiz dışı denge yüzde 3, program tanımlı faiz dışı denge yüzde 3,9, bütçe nakit dengesi ise GSYH’nin yüzde 6,5’i kadar açık vermiştir.
Makroekonomik Performans Endeksi: 2022 yılı Ocak-Mart döneminde 87,8 olan MPE değeri, 2023 yılında 85,9’a, 2024 yılında ise 85,1’e gerilemiştir. Bu dönemde GSYH büyüme hızındaki yükseliş ile işsizlik oranı ve dış dengedeki iyileşme ekonominin performansını olumlu etkilemiştir. Ancak bütçe dengesindeki dengedeki sınırlı bozulma ile enflasyondaki önemli yükseliş ekonominin performansını olumsuz etkilemiştir.
Tablo:1- Makroekonomik Performans Endeksi ve Bileşenlerinde Gelişmeler (1)
| Alan | Gösterge | Birim | Ocak-Mart Dönemi | |||
| 2010-17 Ort. | 2022 | 2023 | 2024 | |||
| 1.Büyüme | GSYH Büyüme Hızı | Yıllık % Değ. | 7,0 | 7,8 | 4,0 | 5,7 |
| 2.Enflasyon | TÜFE | Yıllık % Değ. | 8,2 | 54,8 | 54,4 | 66,8 |
| 3.İstihdam | Genel İşsizlik Oranı | % | 11,1 | 11,6 | 10,4 | 9,2 |
| 4.Dış denge | Cari İşl. Den./GSYH | % | -6,1 | -9,8 | -10,0 | -3,8 |
| 5.İç Denge | Bütçe Denge. /GSYH | % | -1,5 | 1,2 | -5,4 | -5,8 |
| MPE | Endeks | 97,1 | 87,8 | 85,9 | 85,1 | |
(1)MPE, kapsamdaki 5 göstergenin ağırlıklı ortalamasıdır. MPE oluşturulurken, gösterge değerlerine 100 ilave edilmektedir. Büyüme pozitif, diğer göstergeler negatif işleme tabi tutulmaktadır. MPE oluşturulurken, büyüme %30, enflasyon %20, işsizlik %20, cari işlemler dengesi % 15, bütçe dengesi % 15 oranı ile ağırlıklandırılmıştır.
Makroekonomik Dengesizlik: Yukarıdaki grafikte yer alan GSYH ve MPE değerleri arasındaki fark ekonomide makroekonomik dengesizlikler hakkında da fikir vermektedir. 2010-2020 döneminde GSYH ile MPE endeks değeri arasındaki ortalama fark 8,8 puandır. Bu fark 2021 yılından itibaren belirgin ölçüde artmış ve 2021-2023 döneminde ortalama 17,8 puana yükselmiştir.
Makroekonomik dengesizlik 2022 yılı genelinde 21,3 puan ile en yüksek seviyesine ulaşmış, 2023 yılı genelinde ise 17,1 puana gerilemiştir. 2024 yılı Ocak-Mart döneminde makroekonomik dengesizliğin, geçen yılın aynı dönemine göre, arttığı görülmektedir. Geçen yılın Ocak-Mart döneminde GSYH ile MPE endeks değeri arasındaki fark 18 puan iken, bu fark 2024 yılının aynı döneminde 20,7 puana yükselmiştir. Bunun temel nedeni TÜFE enflasyonunun geçen yılın aynı döneminde göre 12,5 puan yükselmesidir.
Tablo: 2 – Temel Ekonomik Göstergeler (Dönem Ortalamaları)
| Göstergeler | Birim | OCAK- MART DÖNEMİ | |||
| 2010-17 Ort. | 2022 | 2023 | 2024 | ||
| 1. BÜYÜME | |||||
| GSYH Büyüme Hızı | Yıllık %Değ. | 7,0 | 7,8 | 4,0 | 5,7 |
| Sanayi | Yıllık % Değ. | 8,6 | 7,8 | -1,2 | 4,9 |
| İnşaat | Yıllık % Değ. | 11,4 | -6,4 | 5,3 | 11,1 |
| GHI Hizmetler | Yıllık % Değ. | 7,1 | 16,0 | 12,3 | 4,3 |
| Yerleşik Hane Halkı Tüketimi | Yıllık % Değ. | 6,3 | 19,8 | 16,6 | 7,3 |
| G.S.Sabit Sermaye Yatırımı | Yıllık % Değ. | 11,5 | 2,8 | 3,8 | 10,3 |
| İşgücü Ödemeleri/GSYH | % | 31,9 | 27,5 | 33,8 | 37,0 |
| Net İşletme Artığı-Karma Gelir/GSYH | % | 40,0 | 41,8 | 35,7 | 39,0 |
| 2. ENFLASYON | |||||
| TÜFE | Yıllık % Değ. | 8,2 | 54,8 | 54,3 | 66,8 |
| Yİ-ÜFE | Yıllık % Değ. | 8,0 | 104,7 | 74,5 | 47,7 |
| GSYH Zımni Fiyat Deflatörü | Yıllık % Değ. | 7,6 | 67,4 | 77,2 | 79,8 |
| Dolar Kuru Artışı | Yıllık % Değ. | 11,2 | 89,1 | 35,4 | 63,8 |
| TCMB Ortalama Fonlama Maliyeti | % | 8,6 | 14,0 | 8,8 | 46,7 |
| 3. İSTİHDAM | |||||
| Toplam İstihdam | Yıllık % Değ. | 4,3 | 7,4 | 4,9 | 3,8 |
| Genel İşsizlik Oranı | % | 11,1 | 11,6 | 10,4 | 9,2 |
| İşsiz+Zamana Bağlı Eksik İstihdam | % | 13,1 | 15,8 | 16,0 | 17,4 |
| 4. DIŞ DENGE | |||||
| Cari İşlemler Dengesi/GSYH | % | -6,1 | -9,8 | -10,0 | -3,8 |
| Altın Hariç Cari İşlemler Dengesi/GSYH | % | -6,4 | -8,8 | -6,0 | -2,6 |
| İhracat | % | 6,5 | 20,3 | 2,2 | 3,6 |
| İthalat | % | 9,1 | 42,0 | 11,1 | -2,4 |
| İhracat/İthalat | % | 68,1 | 69,4 | 63,8 | 67,7 |
| Toplam Uluslararası Rezervler/İthalat | Kat | 2,42 | 1,77 | 1,68 | 1,81 |
| 5. İÇ DENGE | |||||
| Bütçe Dengesi/GSYH | % | -1,5 | 1,2 | -5,4 | -5,8 |
| Faiz Dışı Denge/GSYH | % | 2,6 | 4,6 | -3,2 | -3,0 |
| Program Tanımlı Faiz Dışı D./GSYH | % | 1,5 | 1,2 | -4,3 | -3,9 |
| Vergi Gelirleri/Faiz Dışı Harcamalar | % | 93,8 | 93,5 | 66,8 | 70,7 |
| DİBS Bileşik Faiz Oranı | % | 9,3 | 23,9 | 10,6 | 32,6 |
| Nakit Bütçe Dengesi/GSYH | % | -2,4 | -0,9 | -5,6 | -6,5 |
| Hazine İç Borçlanması (Net)/GSYH | % | 2,0 | 1,9 | 4,0 | 3,1 |