İktisadi Bakış Dergisi 2. Sayı

KARARLARIMIZDA RASYONEL MİYİZ?

Gün içerisinde birçok karar alırız. Bu kararların bazıları ekonomik kararlardan oluşmaktadır. Aldığımız tüm kararlar ise ana akım iktisada göre rasyonel olduğu varsayılır. Bir gün içerisinde verdiğiniz kararları düşünürseniz hepsinin rasyonel olduğunu söyleyebilir bilir miyiz?

Klasik iktisadın temel varsayımı insan “Homo- Economicustur”. Homo Economicus olan birey rasyoneldir. Karar verirken tam bilgiye sahiptir, tercihleri tamdır, tercihlerinde “çok daha iyidir” algısı vardır, tercihleri geçişlidir. Kısacası birey her zaman faydasını maksimize edendir.

Karar vericiler, tüketiciler, üreticiler her gün yeni kararlar alır. Alınan bu kararları düşündüğümüzde en küçük karardan en karmaşık kararına kadar tüm kararlarımız Homo Economicus varsayımına uyuyor mu? Tercihlerimiz her zaman tam mı? Tam bilgiye sahip miyiz? Fayda maksimizasyon işlemini uyguluyor muyuz? Çevrimizden etkileniyor muyuz? Kısacası karar bize mi ait yoksa başkasına mı?

Günlük hayat, sosyal sistem çoğunlukla basit değil, karmaşıktır. Bu sebeple de aldığımız kararlar için çoğu zaman tam bilgiye sahip değiliz.

Yine ortamda belirsizlik fazla olduğunda veya tercihlerin sayısı ve risk arttığında tam rasyonellik uygulanamayabiliyor. Bu durumu Nobel ödüllü psikolog Herbert Simon “Kısıtlı Rasyonellik (Bounded Rationality)” olarak ifade etmiştir. Kısaca, karar verirken optimizasyon yerine mevcut bilgi kümesi kullanılarak sonuçlar arasında ilişki kurarak karar verme işlemini basitleştirme ifade edilmek istenmektedir.