“Geliyorum” Diyen Mobbing
Bir yok sayma hali, söz vermeme, ciddiye almama, sözünü kesme… Aşağılama, bile bile istemediği davranış ve ortamlara zorlanma, küçümsenme, alaya alma derken “Yeter artık!” deyip “canınızdan bezdiniz mi?” Bezmediniz, “bezdirildiniz!..”
Bu durum Mobbing olarak bilinir: küçük adımlarla gelir, büyük hasarlara sebebiyet verir. Mağdur ya da kurban, üstleri tarafından kısıtlanır. Kendini göstermesine izin verilmez. Bağıra çağıra seslenilir, alaya alınır, sözü sürekli kesilir, hakaretin hatta ulu orta aşağılamanın, bini bir para… Her yaptığına bir kulp bir kusur bulunur. Eleştirilir… Yine eleştirilir. Yavaş yavaş mağdur sessizleşir, kabuğuna çekilir.
Diğer çalışanlar da ayağını keser… Geleni gideni, arayıp soranı olmaz. Sosyal ilişkileri zayıflar. Çevresindekiler artık onunla konuşmaz olur. İletişimi düşer, ağları zayıflar. Birilerine ulaşması da oldukça zordur. Selam verilmez, selamı alınmaz!.. O ortamda yokmuşçasına muamele görür.
Önce fiziken yaşadıklarına bu defa psikolojik baskılar eklenir. Kendisini değersiz hissettirecek ne varsa etrafındakiler tarafından maruz kalır. Ardından konuşanlar, kötü konuşan, lâkâp takanlar; vücut noksanlığı, konuşma görme veya duyma kusurları bile onun eğlenilecek yanlarıdır. Asılsız iddialar üretip, “gır gır, şamata, makara ” deyip onu gülünç duruma düşürmeler… Arkasından onu incitecek söylem ve söylentiler… Cinsel imalar…
Bitmedi!.. Mağdurun hiçbir özel görevi yoktur. Verilen işler geri alınır! Anlamsız, basit ya da sorunlu işlerden, sorunlu alanlardan sorumlu tutulur. Sürekli bir iş değişikliği, oda veya şehir değişikliği istenir. Kişisel eşyalarına zarar verilir.
Daha da olmadı, bu sefer bedensel zorlamalar başlar. İş yükü arttırılır. Zor fiziki işler yüklenir. Fiziksel şiddet tehditleri alır. Doğrudan ya da dolaylı cinsel istismara maruz kalır. Bütün bu olayların her birisi İngilizce’den dilimize olduğu gibi geçen “Mobbing” kavramı ile ifade edilmektedir. Özünde psikolojik şiddet ve yıldırma vardır.
Günümüzde mobbing, cinsiyet ve hiyerarşi farkı gözetmeksizin, tüm kültürlerde ve tüm iş yerlerinde kurumlarda hatta ailede dahi yaşanan bir olgudur. Ancak buna rağmen yapılan bilimsel çalışmalarda, açılan davalarda neyin mobbing olup olmadığı ülkeden ülkeye, kurumdan kuruma hatta yargı organlarında dahi farklılaşabilmektedir.
Persty Yönetim Danışmanlık ve Canan Duman Akademi ve Danışmanlık iş birliği ile periyodik olarak yürütülen Türkiye İş Dünyası Araştırması'nın ikincisi, bezdirim/"mobbing" üzerine yapılmış. 1.246 kişiden %42’si mobbing mağduru çıkmıştır.
Erkeklerden kaynaklanan mobbing %46, kadınların sebep olduğu mobbing oranı %35, her iki cins tarafından yapılan mobbing %19 çıkmıştır. Erkekler arasında mobbing uygulamanın yaygınlık oranı %65, kadınlarda; %54 olarak tespit edilmiştir.
En çok da üst yöneticiler Mobbing uyguluyor… Şaşkınlık verici olsa da üst kademelerin bu yaygın mobbing davranışı anlaşılır gibi değildir. Gücü ele geçirince “Ali kıran baş kesen”e dönüşen üst yönetici modeli, çekilmez bir iş hayatının habercisidir. Üst yönetim mobbing konusunda duyarlı değilse, alt kademe yöneticiler, astlarını hayatından bezdirebiliyor.
Şu açık bir gerçektir ki mobbing mağduru bireyin yaşadıkları ve hissettiklerini, kendisi ifade etmedikçe anlamak, çok mümkün görünmemektedir. Burada şüphesiz bir ruhsal yıkımdan söz edebiliriz. Mobbing konusunda genellikle fiziksel bir müdahale ya da şiddetten söz edilmez. Mağdura yönelik yapılan mesleki yeterlilik ve becerilerini sorgulayan davranışlar, saldırının başladığının habercisidir. Üstelik bir defaya mahsus bir şey de değildir. Süreklidir ve hep aynı noktalara saldırı gelmektedir. Tek kişi ile sınırlı kalmaz, grup halinde bir saldırıdan dahi söz edilebilir.
Bu stres ve gerilim unsurları ruh sağlığının düşmanıdır. Bir süre sonra kurban yaptığı işten hakikaten mutsuz olmaya başlar. Hayatının en dinamik, en aktif anlarını geçirdiği iş yerinden soğumaya başlar. Bezdiri budur işte: Kurbanına işi bıraktırır… Emekli olur ya da çeker gider.
Pek çok araştırmada mobbing denilince, iş bilmez patronun veya zayıf üst yöneticinin idari yeteneksizliğinin bir sonucu olarak kaynaklandığından söz edilir. Zayıf üst yöneticinin astlarını ezmek istemesi ya da fırsat vermemesi… Rahatsızlık verici bir güvensizlik ortamı ve zarar veren bir kontrol… Ya da yönetemeyen üst yöneticinin meydanı boş bırakmasının bir sonucu olarak, alt kademelerde çalışan kadroların keyfi uygulamaları Mobbing’in önünü açmaktadır. Mobbing meydanı boş bulduğunda canlanacaktır.
Şeffaflık ve hesap verme yükümlülüğü yoksa, kararlar sorgulanmıyorsa, işte o zaman bu zorbalıkların önü alınamayacaktır.
Mobbing‘e maruz kalan kişinin işyerine bağlılığı ve arkadaşlarına olan güveni azalmakta, özsaygısı, motivasyonu ve verimi düşmektedir. İşte o zaman ayaklar işyerine geri geri gidecektir. Aslında bu bir işyeri terörüdür.
Bir işyerinde rapor alanlar artıyorsa, hastalık izinleri artıyor, yetişmiş personel o işyerinden ayrılıyorsa, emekliliğini iple çekenler çoğalmışsa; fireler artmış, kalite sorunu baş göstermişse, genel performans düşüklüğünden söz edilir. İşyeri çalışanlarına verilen cezalar atmışsa, mahkeme masrafları ve kaybedilen davalar artmışsa, çalışan tazminatları başlamışsa o işletmeden Mobbing kokuları gelmektedir.
Bu konuda en yaygın araştırmalar ABD‘de görülmektedir. Sonuçta işgücü verimliliğinin azaldığı, performansın düştüğü, şirket gelirlerinin düştüğü; kamu kurumu ise çalışan ve vatandaş memnuniyetinin azaldığı görülmektedir. Yetişmiş personelin kaybedilmesi iş düzenini bozmakta; yerine gelenlerin aynı seviyeye gelmesi için verilen eğitimler, pahalıya mal olmakta ve zaman almaktadır. Bu durum aynı zamanda iş yeri için de önemli bir yüktür.
Mobbing Bütün Avrupa ülkesinde “suç” sayılmaktadır. Türkiye’de de yargıya intikal eden pek çok davada mağduriyetler tespit edilmektedir. İlgililer de cezaya çarptırılmaktadır. Bu nedenle her sene 1-7 Şubat haftasında Mobbing farkındalığına ilişkin çeşitli etkinlikler ve toplantılar düzenlenmektedir. Mobbing İle Mücadele Derneği gibi sivil inisiyatifler bu mağduriyetler konusunda çalışmalar yapmakta, kurbanların bu süreçten daha az etkilenmesi ve hukuken desteklenmesi konusunda bilgilendirmelerle, mobbingin önünü almaya çalışmaktadır.