Vergi, Maliye, Ekonomi, Sosyal Güvenlik, Ticaret Hukuku Hakkındaki Herşey

Vergi

Nazmi KARYAĞDI
Nazmi KARYAĞDI
5096OKUNMA

Foreks Stopajında Sorunlar ve Çözüm Önerileri

Geçtiğimiz hafta VERGİALGI’da yayınlanan “FX’te Stopaj Kesintisi Doğru Yapılıyor mu?” başlıklı yazımızdan sonra pek çok okuyucumuzdan yorumlar aldım.

Gelen yorumlar, Foreks (kaldıraçlı alım satım işlemlerini) işlemlerindeki vergi uygulamasının yanlış yapıldığı, bu sebeple de pek çok yatırımcının yurtdışına gittiği yönündeydi.

Ben de konuyu biraz daha derinlemesine irdelemeye karar verdim.

Şimdi size hem bulgularımı hem de Foreks işlemlerinde stopaj matrahının hangi durumlarda ve ne şekilde yapılması gerektiğini aktarmak istiyorum.

Foreks nedir?

Sermaye Piyasası Araçları, Menkul Kıymetler, Türev Araçlar, Diğer Sermaye Piyasası Araçları ile ilgili tanımların referansı Sermaye Piyasası Kanunu’nun 3. maddesi olup ilgili bentlerde tanımlar açıklanmıştır.

Sermaye Piyasası Kanunu’nun 3. maddesine göre “sermaye piyasası aracı” terimi,

  1. Menkul kıymetler
  2. Türev araçlar, yatırım sözleşmeleri de dahil olmak üzere “diğer sermaye piyasası” araçlarını içeriyor.

Yasadaki bu tanıma göre türev araçların “tümü” ve yatırım sözleşmeleri ilgili kanun gereğince “diğer sermaye piyasası” araçları olarak kabul ediliyor.

Döviz ve kıymetli madenler ile Sermaye Piyasası Kurulunca belirlenecek diğer varlıklar üzerindeki kaldıraçlı işlemler türev araç olarak kabul ediliyor ve türev araçlar da “diğer sermaye piyasası araçları” içinde yer alıyor.

Foreks (kaldıraçlı alım satım) olarak adlandırılan işlemlerde yatırımcılar, yatırılan teminat tutarı karşılığında çeşitli ülkelerin para birimleri, emtia, kıymetli maden, Sermaye Piyasası Kurulunca belirlenen diğer varlıkların fiyatlarındaki değişim üzerinden gelir elde etmeyi amaçlamakla birlikte, tersi durumda zarar da edebilmektedirler. 

Foreks nasıl çalışan bir yatırım aracıdır?

Konuya hâkim olmayanların basitçe anlamaları için izah edelim.

Forekste iki ülke parasının birbirine ya da petrol, altın gibi emtia ve kıymetli madenlerin bir ülke parasına göre değeri alım satıma konu olmakta ve yatırımcılara yatırdıkları teminatın belirli bir katına kadar işlem yapma olanağı veriliyor.

Foreks işlemi yapmak üzere aracı kuruma teminat tutarı adı altında bir bedel yatırıyorsunuz. Örneğin 1.000 $ olsun.

Aracı kurum tarafından belirlenen “kaldıraç oranı” aracılığıyla teminat olarak yatırdığınız tutarın belli bir katına kadar işlem yapma imkanı elde ediyorsunuz.

Örneğin kaldıraç oranı 1’e 10 ise teminat olarak yatırdığınız 1.000$ için 10.000$’lık işlem yapıyorsunuz. 

Bir örnekle stopajın hesaplanması

Önceki yazımızda bir menkul kıymetler şirketinin internet sitesinde yer alan örnekten hareket etmiştik.

Örnekte bu hesaplamanın herhangi bir resmi idare açıklamasına ya da mevzuata dayanmadığından söz etmiştim.

Ancak sonrasında GİB’den Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği’ne gönderilen 22.01.2021 Tarih ve 91378753-120.06.08(127)-E.10556 sayılı yazının varlığından haberdar oldum. Yazıda örnek bir hesaplama yer almasa da stopaj matrahının ne şekilde belirleneceğinin ifade edildiğini tespit ettim.

Dolayısıyla da kur farkının dikkate alınmasına, hatta zarar üzerinden stopaj yapılmasına neden olan uygulamanın bu yazıya dayandığı ortaya çıkmış oldu.

Aslında aracı kurumların, hesaplamayı GİB’in yazısına dayandırdıklarını bir dipnot olarak göstermeleri yatırımcılar açısından bilgilendirici olurdu düşüncesindeyim.

Gelelim İdarenin yorumunun yerinde olup olmadığı hususuna;

Yazıda Foreks işleminin ne şekilde gerçekleştirildiğine ilişkin bir açıklama yer almamakta, 2020 yılı sonunda stopaj kapsamına alınan kaldıraçlı işlemler için 2005 yılında yayımlanan 257 seri numaralı Gelir Vergisi Genel Tebliğindeki açıklamalar esas alınmaktadır.

Nitekim GİB bu yazısında, Foreks işlemlerinin farklılığını dikkate almayarak 257 seri no.lu Genel Tebliğdeki açıklamasını esas olarak “FX stopaj matrahının tespitinde alış ve satış bedellerinin TL karşılıklarının esas alınır, başka deyişle kur farklarının kazancın hesabında dikkate alınır.” demiştir.

İşte bu görüş de bizi ABD Doları bazında zarar eden bir işlem üzerinde stopaj ödenmesi sonucuna götürmektedir. Yani yatırımcı fiilen zarar ettiği işlem üzerinden bir de stopaj öder duruma düşmektedir. (Değerli üstadım Mehmet Bingöl’ün finansgundem.com internet sitesindeki “Zarar eden foreks işlemlerinde vergi ödemesi çıkıyor” yazısı da bizimle aynı görüşü ifade etmektedir.)

Az önce verdiğimiz örneğe geri dönecek olursak:

1.000 $ teminat bedeli ile 1’e 10 oranında kaldıraç oranı ile kaldıraç sonucu 10.000 $ sermaye elde edilmiş olsun.

Pozisyon öncesi EUR/USD paritesi 1,25 olsun.

Pozisyon açma işlemi olarak da ALIŞ yapılsın. Bu tarih itibariyle de 1$= 5₺ olsun.

Açılan pozisyon sonucu elde edilen 8.000 EUR olacaktır.

Bir müddet sonra Pozisyon Kapatma İşlemi olarak SATIŞ yapılsın.

Pozisyonun Kapatılmasına Esas EUR/USD Paritesinin 1,20’ye düştüğünü ve o günkü kurun da 1$=8₺ olduğunu varsayalım.

Pozisyonun kapatılması sonucu elde edilen USD: 9.600$ olur.

Açılan ve Kapatılan Pozisyondan Doğan Brüt Kar/Zarar (USD) (10.000$ - 9.600$=) 400$ zarar olacaktır.

Bu durumda da herhangi bir stopaj hesaplanmaması gerekir. (Tablonun 1. Satırı)

Ancak GİB’in görüşünden hareketle yapılan hesaplamada ise pozisyon zararı 500$’dır. ((1.25-1.20)*10000= - 500$)

İşlem zararla sonuçlanmasına karşın  418.75 $ stopaj yapılmaktadır.

(10.000*1.20*8) - (10.000*1.25*5) = 33.500₺

33.500*0.1/8 = 418,75$

Foreks Stopajında Sorunlar ve Çözüm Önerileri

Özetle değerlendirmek gerekirse

Kur ile parite farkı kavramlar iken hesaplamada ikisinin aynı gibi değerlendirildiğini görüyoruz. Oysaki bu ikisini ayırt etmek uygun olacaktır.

Forekste parite üzerinden işlem yapılır. Yani kur kullanılarak açılan ve kapatılan pozisyonların değeri (matrah) TL'ye dönüştürülmez.

Paritenin zaten kendisi bir "fiyattır". Bu değer artınca (örneğin, EUR/USD paritesi) döviz cinslerinde birinin (EUR) değeri artar, diğerinin (bu örnekte USD'nin) değeri düşer.

Ekonomik ve matematiksel mantık bağlamında, Foreks işleminde zaten kendisi bir fiyat olan Paritenin baz alınması ve bunun değerinde meydana gelen farklılaşmaya bağlı olarak, Foreks işleminin kârla mı yoksa zararla mı sonuçlandığı incelenmelidir.

Çünkü Foreks işleminde hiç bir zaman TL'ye dönüşüm yapılmamakta (yani USD/TL kuru kullanılmamakta) ve bu kullanılmadığı için de yatırımcı lehine veya aleyhine kurdan kaynaklanan bir değer artışı veya bir değer azalışı söz konusu olmamaktadır.  Tüm kâr ve zarar hesaplamaları tamamen paritedeki değişim baz alınarak tespit edilmektedir.

Dolayısıyla, vergileme tekniği bağlamında pozisyonun açılması sırasındaki TL kurunu ve daha sonra da pozisyonun kapatılması sırasındaki TL kurunu baz alarak matrah hesaplaması Foreks işleminin özüne uymamaktadır.

Bu sebeple de İdarenin 257 seri nolu GVGT’de bir ekleme yaparak sorunu çözmesi haksız vergilemenin önüne geçeceği gibi yatırımcılarımızın yurtdışına gitmesini de engelleyecektir. 

Teşekkürler: İlk yazımın oluşumunda Sn. İris CİBRE’ye, ikinci yazımın hazırlanmasında Foreks işlemlerinin çalışma mekanizmasının ortaya konulmasında desteğini aldığım değerli arkadaşım Okan ALTUNAKAR’a (Finans, bankacılık, denetim, para ve sermaye piyasaları tarımsal yatırım projeleri ve teşvikler uzmanı) teşekkürlerimi sunuyorum.

Yorumlar

  • H
    Hüseyin
    İlgili kanun maddesi gelir üzerinden %10 gelir vergisi alınması yönünde ilken yanlış bir tebliğ ile gerçekte hiç olmayan matrah üzerinden çok yüksek miktarlarda vergi tahsili yapılıyor ve maliye kendisine yapılan itirazları kaale almıyor bu durumda acaba bakanlığın asıl amaçlı ne?
  • M
    Mesut urkay
    Ciddi devlet niteliği zedelenmesi bu. Bütün halk acınası Bir parya durumunda. 130 bin $zarara rağmen iki aracı kurum da sadece 1 aracı kurum da 4 750 000 civarında kar madrahı hesaplanmıştır bu bu devlet için kendi uluslararası ekonomik neferini soyma Yok etmek anlamında.
  • G
    Gürkan özgür
    Gelir vergisi elde edilen gelir üzerinden hesaplanarak tahsil edilir. Zarar eden bir işlemden stopaj vergisi almak, tüm uyarılara rağmen bunda ısrar etmek devletin sayginligini zedeliyor. Alınan bu verginin helal mi , haram mı olduğu da ayrı konu

Yorumlarınızı Bize Yazınız

Soru Sor