Filenin Sultanları: Sigortasız Sultan mı olurmuş?
Kanadalı bir antrenör olan James A. Naismith 1800’lerin sonunda basketbolu ve Amerikan Futbolu kaskını icat eden kişi olarak tanınıyor. Naismith’in öğrencisi ve arkadaşı olan William G. Morgan da voleybolun(1) mucidi.
Morgan’ın icadına esin veren ise basketbolun genç insanlara yakışması fakat iş adamları sınıfındaki birçok katılımcı için çok hızlı görünmesi. Voleybol; basketbol, beyzbol, tenis ve hentbol ögelerini içeren ve basketboldan daha az fiziksel güç gerektiren bir oyun olarak geliştiriliyor. Başlangıçta eğlence amaçlı oynanan bu spor zamanla salon ve plaj voleybolu olmak üzere olimpik/profesyonel branşlara dönüşüyor ve tüm dünyaya yayılıyor.
Ülkemizde 1900’lerin ilk çeyreğinde voleybol sporunun altyapısını kuran ve bu sporu geliştiren kişi Selim Sırrı Tarcan, federasyon ise 1950’li yıllarda kuruluyor.
Ulusal ligler 40-50 yıllık maziye sahip. Yarım asırda çok sayıda turnuvaya katılmış ve başarılar elde etmişiz. Son yıllarda hem kadınlarda hem erkeklerde ciddi başarılar elde ediyoruz voleybol sporunda. “Türkiye bir voleybol ülkesidir” diyenlerin sayısı her geçen gün artıyor. Tıpkı başarıların sayısı gibi.
Voleybol sporunda en üst ligimiz kadınlarda Sultanlar, erkeklerde Efeler olarak adlandırılmış. Bu nedenle de profesyonel voleybolcu kadınlara Sultan, erkeklere de Efe diye hitap ediliyor. En üst ligin altında 1. Lig, 2. Lig, Bölgesel Lig gibi yine profesyonel liglerimiz bulunuyor. Bu liglerde oynayan sporcular da profesyonel olarak yani gelir elde etmek için bu sporu yapıyorlar.
Müsabakalar sonrası, her başarıda destan yazan sultan ve efelerimizi tebrik etmek veya mağlubiyet sonrası teselli etmek için etkili ve yetkili isimler sosyal medya paylaşımları için sıraya giriyorlar. “Sultanlardan zafer üstüne zafer”, “bir dahaki sefere efeler” gibi manşetleri, spor gazeteleri hazırda bulunduruyor.
Fakat bu sultanlar ile efelerin bir de sosyal güvenlik meseleleri var, biz de ona kafa yoralım.
Voleybol sporuyla profesyonel nitelikte uğraşan kişiler bu spora çok genç yaşlarda başlıyor. Başka mesleklere sahip olanlar olsa da büyük çoğunluğu gelirini sportif faaliyetlerden elde ediyorlar. Dolayısıyla sosyal güvenlik anlamında spor kulüpleri işveren, sporcular da işçi niteliği taşıyor. İşin içine hizmet akdi girince bu sporcuların sigortalılıkları akla geliyor.
Kimlerin sigortalı sayılacağı 5510 sayılı Sosyal Güvenlik Yasasında genel olarak belirleniyor. Sosyal Güvenlik Kurumu da çıkardığı yönetmelik, tebliğ ve genelge gibi idari işlemlerle sigortalılık işlemlerinin nasıl yürütüleceğini belirliyor.
Sigortalılık işlemleri SGK’nın 2013/11 sayılı Genelgesiyle düzenleniyor. Kimler sigortalıdır, sigortalılık ne zaman başlar ne zaman biter, bildirim nasıl yapılır hepsi en küçük ayrıntısına kadar genelgede yer alıyor.
2013/11 sayılı Genelgenin “1.14- Profesyonel sporcular” başlığında bu konu düzenleniyor.
“Herhangi bir spor dalını kendisine meslek edinen ve bundan kazanç sağlayan kişilere profesyonel sporcu denilmekte, bu kişiler kulüplerinin (yani işverenin) gösterdiği yerlerde tespit edilmiş çalışma saatlerine tabi olarak ve işveren veya vekilinin emir ve talimatı altında antrenman ve müsabakalar yaptıklarına, mukabilinde önceden yapılmış anlaşma ile tespit edilmiş ücretleri aldıklarına göre, anılan kimselerin işverenle hukuki ilişkileri bir hizmet akdine dayanmaktadır.
Gençleri spora teşvik etmek, gelecek vadeden sporculara sahip çıkmak, belli spor branşlarını güçlendirmek vb. gibi nedenlerden dolayı bazı sporculara, kulüpleri tarafından düzenli ödemeler yapılmaktadır. Sporcularla yapılan sözleşmelerde aylık ödenecek ücretin asgari ücret veya üzerinde belirlenmesi durumunda, bunlar Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılacak, aksi halde sigortalı sayılmayacaktır.”
Sigortalılık Genelgesi özetle meslek edinme ve kazanç sağlama hallerini profesyonel sporcu olma konusunda ölçüt olarak belirliyor. Bu durumda hizmet akdinin oluştuğunu söylüyor. Hizmet akdinin sigortalılığa dönüşmesi konusundaki ölçüt sporcunun ise asgari ücret ve üzeri gelir elde etmesi.
İş Kanunu’na göre çalışma ilişkisinde ücret, asgari ücretin altında olamıyor. Ülke gerçekleri ve spor ekonomisini düşündüğümüzde profesyonel bir voleybolcu için en üst ligin (Sultan/Efeler) altı olan 1. ve 2. Liglerde ortalama bir sporcuya transfer dönemi için dayalı döşeli bir ev ile üç öğün yemek imkanı sağlanıyor. Bununla birlikte sezon için ortalama gelir yıllık 50-70 asgari ücret düzeyinde seyrediyor. Dolayısıyla profesyonel sporcular aylık asgari ücretin en az 4-5 katı gelir elde ediyorlar. SGK Genelgesine göre de sigortalı olmaları gerekiyor.
Profesyonel voleybolcular açısından buraya kadar her şey normal. Fakat Spor kulüpleri de bir federasyona bağlı sonuçta. Hukuki iş ve işlemlerini Voleybol Federasyonunun Talimatları ile yürütüyorlar.
Sporcu Lisans, Vize ve Transfer Talimatı, sporcular açısından en önemli talimat. Tüm işlemler bu talimata göre yapılıyor. Son talimat 14 Haziran 2022 tarihinde onaylanmış. Talimatın yürürlüğe girmesi için Gençlik ve Spor Bakanlığı Spor Genel Müdürlüğünün resmi internet sitesinde yayımlanması(2) gerekiyor.
Talimata göre profesyonel voleybolcular kulüpleri ile tek tip sözleşme veya transfer sözleşmesi yapabiliyor. Bu iki sözleşme dışında başka bir çalışma yöntemi bulunmuyor.
Türkiye Sultanlar/Efeler (en üst lig) liginde bulunan sporcular ile tek tip sözleşme imzalanması zorunlu tutulmuş. Diğer profesyonel liglerde ise tek tip sözleşme veya transfer sözleşmesi imzalanıyor. Dolayısıyla Sultanlar ve Efeler ligi dışındaki liglerde tek tip sözleşme zorunluluğu bulunmuyor.
Tek tip sözleşmeye ilişkin olarak Talimatın 22 inci maddesinde transfer koşulları sayılıyor. Koşuların ilki sigortalılığı düzenlemiş.
“(1) Sözleşmeli oldukları süre boyunca sporcuların SGK mevzuat hükümleri gereğince sigorta ettirilmesi ve takibinin yapılması kulübün kesin sorumluluğundadır. ……”
Talimatın 30’uncu maddesinde ise Kulüplerin Sözleşmeden Doğan Yükümlülükleri düzenleniyor. Maddenin ikinci fıkrası SGK mevzuatıyla ilgili.
“(2) Sözleşmeli sporcularını 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu hükümlerine göre sigortalı yaptırmak ve sözleşme süresince sporcularının sigorta primlerini yatırmak. Sporcuları ile transfer sözleşmesi yapan kulüpler bu madde[3]kapsamında değildir.”
Talimata göre tek tip sözleşme imzalayan (Sultanlar ve Efeler Ligi) sporcular için sosyal sigorta zorunlu tutuluyor. Alt liglerdeki sporcuların imzaladıkları transfer sözleşmeleri ise sosyal güvenlik kapsamının dışına çıkarılıyor.
Anayasa ve Kanunun emrettiği, Yargıtay’ın kamu düzeninden saydığı sigortalılık, Bakanlığa bağlı Genel Müdürlüğün internet sitesinde yayımlanarak yürürlüğe giren talimat ile seçimlik hale geliyor. Kulüpler de haliyle transfer sözleşmesini tercih ediyor.
Sigorta yapılmadığı için bu sporcular için emeklilik primi birikmiyor. Asgari ücretin en az 4-5 katı gelirleri de olsa transfer sözleşmeleri sigortalı olmalarına dolayısıyla emekli olmalarına imkan vermiyor.
Bir de işin ilginç yanı;
- Ayak bileği inversiyon burkulması,
- Aşil Tendinopatisi,
- Aşırı kullanıma bağlı diz travması (patellar tendinopati),
- Omuz (impingement sendromu, supraskapular nöropati),
- Bel ağrısı,
- Akut parmak travması,
- De Quervain tenosinoviti
voleybol sporcuları açısından en sık görülen travmalar olarak sıralanıyor.
Profesyonel voleybolcu sigortalı olmadığı için primi yatmıyor. Primi yatmadığı için hastalık, iş kazası ve meslek hastalığı imkanlarından da yararlanamıyor. Antrenmanda veya müsabakada yukarıdaki sakatlıklardan biri başına gelirse iş göremezlik ödeneği de alamıyor.
Bu kadar da olmaz demeyin ama sigortalı değilseniz genel sağlık sigortanız da olmuyor. Hastane de sizden para istiyor.
Hülasa, Sigortasız Sultan olunmuyor!
(1) Morgan “Mintonette”
(2)Talimat, shgm.gsb.gov.tr adresinde yayımlanmış ancak yayımlana tarihi bulunmuyor.
(3) Fıkra denilmek istenmiş. Zira bir özel hüküm içeren bir fıkra içerisinde maddenin geneline şamil bir istisna getirilemez.