EYT, SGK’yı kâra mı geçirdi?
Yılların beklentisinin ardından 2023 yılı Mart ayında yasalaşan emeklilikte yaşa takılan 8 Eylül 1999 ve öncesi sigorta girişi olanlar için yaş şartının kaldırılması sonrası iki milyonun üzerinde sigortalı, emekli olma hakkını elde etti. Bir önceki genel seçimlerin en büyük kartı olan EYT sonrası bu düzenlemenin bütçeye etkisi de konuşulmaya başlandı haliyle.
EYT sonrası emekli olanlar emekli aylığı almaya başladılar. Emekli sayısı arttıkça da bütçeye yükü arttığı düşünüldü, konuşuldu elbette. Hak verip böyle düşünüp pek de öyle olmadığını görünce sebebini merak etmeden kendimizi alamadık biz de.
Yıl | Gelir | Gider | Emekli aylığı | Sağlık Harcama | Emekli aylığı (Kişi) | Karşılama Oranı |
2016 | 255.880 | 276.536 | 185.158 | 68.048 | 8.121.461 | %92,53 |
2017 | 288.329 | 312.735 | 209.546 | 77.687 | 8.402.314 | %92,20 |
2018 | 369.211 | 384.962 | 245.106 | 91.566 | 8.729.758 | %95,91 |
2019 | 424.228 | 464.173 | 298.615 | 110.749 | 8.968.462 | %91,39 |
2020 | 472.626 | 540.095 | 343.046 | 135.704 | 9.133.884 | %87,51[1] |
2021 | 633.207 | 654.820 | 406.024 | 177.241 | 9.340.111 | %96,70 |
2022 | 1.000.079 | 1.039.811 | 668.795 | 283.224 | 9.499.096 | %96,18 |
2023 | 2.192.955 | 2.232.339 | 1.408.624 | 553.143 | 11.508.619 | %98,24 |
2024 (Ocak- Tem) | 2.157.878 | 2.159.059 | 1.428.277 | 517.281 | 11.826.453 | %102,38[2] |
Veriler SGK aylık istatistik bülteninden alınmıştır. (Milyon TL) 2024 verileri ilk 7 aylık süreyi kapsamaktadır.
SGK’nın gelir ve gider dengesine bakınca 2023 yılı mart ayında çıkan EYT kanunu öncesindeki “bütçeye yük” söylemini bizzat SGK’nın kendi kayıtları doğrulayamıyor. EYT sonrası yeni emekli olan 2 milyon kişinin beklenen yükü SGK’nın gelir gider dengesine olumlu yansıyor. EYT kanunu öncesi 2022 yılında gelirleriyle giderlerinin %96,18’ini karşılayabilen SGK, 2023 yılında 2 milyon yeni emekli olmasına rağmen gelirleriyle giderlerinin %98,24’ünü karşılayabiliyor. 2024 yılı Temmuz ayında bu oran %102,38’e çıkıyor.
EYT sonrası emekli olanların sisteme yük olmadığı sağlık harcamalarından da anlaşılıyor. Sağlık harcamalarındaki artış gelir ve gider ile uyum gösteriyor. Her şey yolunda giderken yeni emekli olan 2 milyon kişi neden SGK’ya yük getirmiyor?
Sosyal güvenlik sistemimizde emekli aylıkları 2000 yılı öncesi, 2000-2008 yılları arası ve 2008 sonrası olmak üzere üç dönem üzerinden aylık hesaplanıyor. Hesaplama kriterleri bakımından 2008 sonrası hizmetler en az aylık bağlama oranına sahip. Dolayısıyla 2008 sonrası çalışmalar emekli aylığına pek de olumlu yansımıyor. Hatta 2008 sonrası çalışmak, emekli aylığını düşürebiliyor!
Yukarıdaki tabloda SGK’nın gelirleri ile giderlerini karşılama oranları gösteriliyor. Tablodan anlaşılacağı üzere SGK, EYT sonrası kâra geçiyor. Yani zarar ettiği söylenen sistem son yirmi yılın en şatafatlı günlerini yaşıyor gibi görünüyor.
Şatafatın kaynağında ise şüphesiz Hazine katkısı yer alıyor. Zira 17 Ocak 2019 tarihli ve 7161 sayılı Kanunla başlayan ve her yıl güncellenen alt sınır aylığı uygulaması ile yüz binlerce emekli hesaplanan aylıktan daha fazla emekli maaşı alıyor. Çünkü alt sınırın altında kalan aylıklar alt sınıra yükseliyor, aradaki fark ise Hazineden (vergilerden) ödeniyor. Yani SGK kasasından yalnızca (alt sınırın altında) hesaplanan aylık ödenirken emeklinin alt sınır farkı Hazineden ödeniyor, gerçek emekli aylıklarındaki düşüş görülmezken SGK her ay kâra geçmeye devam ediyor.
[1] Tablodaki en düşük karşılama oranı 2020 yılında %87,21 olarak ölçümlenmiştir. Aynı yıl aktif pasif oranı 1,87 olarak ölçümlenmiştir. 2024 yılı temmuz ayında gelirler giderleri fazlasıyla karşılamakla birlikte “bir emekliye düşen sigortalı sayısı” anlamına gelen aktif/pasif oranı 1,60 olarak ölçümlenmiştir.
[2] 2024 Temmuz ayında toplam gelir 359.412 (mn) TL, toplam gelir ise 351.063 (mn) TL’dir. Gelir gider dengesi her ay SGK lehine ilerleme eğilimindedir.