EYT emeklileri yeniden işçi olabilir mi?
Emeklilik için 8 Eylül 1999 tarihine göre belirlenen yaşı doldurmak için bekleyenlere verilecek müjde çarşamba akşamı verildi. Açıklamadaki en önemli konu yaş sınırının uygulanmayacak olması. Staj sigortası ve kısmi emeklilik gündeme gelmedi. Elbette her şey kanun tasarısı ile netleşmeye başlayacak.
Kanunun EYT’lilerin beklentisini ne ölçüde karşılayacağını zaman gösterecek. Sayıları 5 milyon civarında olduğu resmi kaynaklardan açıklanan bu kişilerin içinden en az iki milyonunun emekli olması bekleniyor.
Emekli olacak olanlar içinde işçiler (SSK) olduğu gibi memur (Emekli Sandığı) ve esnaf (Bağ-Kur) da yer alıyor. Çünkü 1999 yılındaki düzenleme tüm sigortalıları etkiliyor. Bu nedenle merakla beklenen EYT düzenlemesi ile emekli olacak kişiler arasında işçiler kadar memur ve esnaf da bulunuyor. Bu kişilerden büyük çoğunluğu da emekli olduktan sonra yeniden çalışma planları yapıyor.
Çalışma planları arasında başka bir işyerine geçmek isteyen de var aynı işyerinde kalıp devam etmek isteyen de. Emekliliği alıp kafa rahata erdikten sonra bu soruya cevap arayacak olan da.
EYT düzenlemesi sonrasında emekliliği hak eden kişilere aylık bağlanabilmesi için işten ayrılmaları gerekiyor. İşten ayrılma olmadan emeklilik talebi verilemiyor.(1) İşten ayrılışın bir teorik bir de pratik sebebi bulunuyor.
Teorik olarak emekli aylığının adı “yaşlılık aylığı”dır. Yaşlılık aylığı bağlanan kişi çalışma hayatında pasif durumdadır. Yani çalışma hayatını sonlandırdığı için aylık bağlanır.
Pratik anlamda ise emekli olmayan kişiye aylık bağlanabilmesi için emekli aylığının hesaplanması gerekir. Emekli aylığını hesaplamak için de çalışma hayatını sonlandırması gerekir. Çünkü çalışmaya devam ederse aylığı hesaplanamaz.
EYT kapsamına giren kişilerin hem teori hem de pratikte emekli olmaları için işten ayrılış yapmaları gerekiyor. İşten ayrılış yapıp emekli aylığına başvurduktan bir gün sonrayeniden çalışabilirler.
Ülkemize özgü bir uygulama olan Sosyal Güvenlik Destek Primi uygulaması ile emekli olduktan sonra aylık kesilmeden çalışabilmek mümkün. Sosyal güvenlik destek primi emekli olmuş kişilere uygulanıyor. Uygulamada emekli aylığı çalışmalardan etkilenmiyor. Kesilmiyor, azalmıyor.
Emekli olan kişinin yeniden çalıştığı yerdeki brüt kazancı sosyal güvenlik destek primine tabi tutuluyor. Brüt kazançtan %7,5 sosyal güvenlik payı kesiliyor. Emekli olmayan kişilerde sosyal güvenlik payı %15. Bu nedenle aynı brüt kazanca sahip emekli sigortalının net kazancı, emekli olmayan sigortalıdan daha yüksek oluyor.
Örneğin 2023 yılında emekli bir işçiyi asgari ücretten çalıştıran işveren için maliyet 12.459 TL oluyor. Aynı işveren için emekli olmayan işçi çalıştırmanın maliyeti ise 12.259 TL oluyor. Ama burada asıl farklılık emekli işçi ile emekli olmayan işçinin asgari ücretinde görülüyor. Emekli olmayan 8.506,80 TL maaş alırken emekli olan 9.144,81 TL maaş alıyor. Çalışanların çoğunun asgari ücret brüt kazanca sahip olduğu yerde bu durum da ayrı kafa karıştırıyor.
Sosyal güvenlik destek primi kesintisinin emekliye bir katkısı olmuyor. Yani emekli çalışanlar daha sonra, ödenen paraların iadesini isteyemiyor.
Son olarak bir uyarıda bulunalım. Sosyal güvenlik destek priminin emekliye katkısı olmadığı için kimi işverenler asgariden yatırıp üstünü elden verebiliyor. Böyle bir durumda emekli çalışan sonraki işinden ayrılıp kıdem tazminatı istediğinde, talebini de asgari ücret üzerinden yapmak zorunda kalabiliyor.
(1) Anayasa Mahkemesi’nin 3 Mart 2021 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan E.2019/104, K. 2021/3 sayılı Kararının 5510 sayılı Kanuna uygulanma imkanı bulunmamaktadır.