Vergi, Maliye, Ekonomi, Sosyal Güvenlik, Ticaret Hukuku Hakkındaki Herşey

Sermaye Piyasaları Hukuku

Yavuz AKBULAK
Yavuz AKBULAK
2059OKUNMA

Evren ötesinde (Metaverse) elde edilen gelirlerin vergilendirilmesine ilişkin uluslararası mecrada yer alan ön düşünceler

Vefa denilince neden dağlar gelir akla
İhanet deyince, insan.
…”
Mine Kuş (“Azelya”)

Teknolojik gelişmeler baş döndürücü bir hızla ve sıçramalarla ilerlemektedir. Tam da bu minvalde metaverse de (evren ötesi) yepyeni bir durum ortaya çıkarmıştır. Bu yazı, uluslararası açık kaynaklardan yapılan vergisel bir derlemeyi içermektedir.

Metaverse (Evren ötesi): Bazı kavramlar ve kullanım durumları

Meta-evren(1) (yani “meta-ötesi” ve “evren”in kısaltması), internet ortamında çeşitli cihazların ve teknolojik gelişmelerin uygulamalı kullanımında sürükleyici (immersive) ve çok-duyulu bir deneyimi (multi-sensory experience) tanımlayan yeni nesil interneti ifade eden bir kavramdır. Bu kavram, Stephenson tarafından yazılan bilim kurgu romanı Snow Crash’den ileri gelmektedir.

Metaverse, sanal olarak geliştirilmiş fiziksel ve dijital gerçekliğin yakınsaması ile yaratılan ortak bir sanal açık alandır. Bu sanal açık alan, fiziksel olarak kalıcıdır ve gelişmiş sürükleyici deneyimler sağlamaktadır.

Daha geniş anlamda, metaverse yalnızca sanal dünyalara değil, bir bütün olarak internet kullanımı ve uygulamasının çok boyutlu deneyimlerini, özellikle web 2.0, artırılmış gerçeklik (augmented reality), üç boyutlu teknoloji (third-dimensional technology-3D) ve sanal gerçekliği (virtual reality) birleştiren bir spektrumdur.

İzole ortamlarda gerçekleşen faaliyetler (dijital arazi satın alma, sanal ev inşası, sanal bir sosyal deneyime katılım/purchase of digital land and construction of virtual houses, participation in a virtual social experience vb.) sonunda Metaverse’de gerçekleşecektir.

Metaverse, gelişmiş fiziksel ve dijital gerçekliğin yakınsaması etrafında yaratılan ortak bir sanal mecradır. Başka bir deyişle, cihazdan bağımsızdır ve tek bir sağlayıcıya ait değildir. Blok zincir gibi teknolojilerin başrolde olduğu sanal para birimleri ve Nitelikli Fikri Tapu (non-fungible tokens-“NFT”) noktayı nazarında etkinleştirilen bağımsız bir sanal ekonomidir.

Gartner, 2026 yılına kadar insanların %25’inin iş, alışveriş, eğitim, sosyal medya ve/veya eğlence için Metaverse’de günde en az bir saat geçirmesini beklemektedir(2). Şimdiye kadar eğlence (field of entertainment), uzaktan-çalışma (teleworking), uzaktan-eğitim (tele-education), uzaktan-sağlık hizmeti (telehealth) alanında ve özellikle Nitelikli Fikri Tapu (NFT) ve kripto para birimleri vb. diğer kripto tokenleri gibi yeni değer biçimlerinin ortaya çıkmaya başladığı dijital ekonomi alanında meta veri tabanlarının uygulamalı kullanımlarının olduğu tespit edilmiştir.

Metaverse kavramı, sanal dünya tanımından daha geniş bir anlamda analiz edildiğinde, sentetik farklı dünyalar, dört farklı türe ait olarak ayırt edilebilir:

  1. Oyunlar ve sanal dünyalar (games and virtual worlds): Bu, Snow Crash (Kar Kazası) romanında tartışılana en çok benzeyen türe aittir. Bunlar, kullanıcının diğer kullanıcılarla ve sanal bir dünyadaki unsurlarla temas deneyimine daldığı tamamen sürükleyici sanal ortamlardır. Bu temas ‘oyun odaklı’ (örneğin World of Warcraft veya Tibia) veya Second Life’ta olduğu gibi ‘meta veri tabanının sosyal yönüne yönelik’ olabilir.
  2. Ayna dünyalar (mirror worlds): Bunlar, gerçek dünyanın bir veya daha fazla yönünün ayrıntılı sanal temsilleridir. En açık örnek, dünya coğrafyasını havadan görüntülerle temsil eden Google Earth’tür.
  3. Artırılmış gerçeklik (augmented reality): Günlük yaşamdaki belirli durumları çözen gerçek uygulamalar için ayna dünyaları teknolojisinin uygulanmasından oluşurlar. Bu araçlar, kullanıcılar tarafından algılanan fiziksel dünyayı genişleterek yeni bir yararlı bilgi boyutu oluştururlar.
  4. Yaşam günlükleri (lifelogging): Bunlar da, istatistikler aracılığıyla uygulanmak üzere günlük yaşam ile ilgili verileri toplayan sistemleri içerir.

Bunlara ek olarak, şu anda izole ortamlarda yürütülen faaliyetler, nihayetinde tek bir metaverse içinde gerçekleşecektir, örneğin: çevrimiçi avatarlar için kıyafet ve aksesuar satın alma, dijital arazi satın alma ve sanal ev inşa etme, sosyal bir deneyime katılma, sürükleyici ticaret yoluyla sanal alışveriş merkezlerinde gezinme, sürükleyici öğrenmeyi deneyimlemek için sanal sınıfların kullanımı, sanal sanat, koleksiyon ürünleri ve Nitelikli Fikri Varlıkları (NFT) satın alma, çalışanları, müşteri hizmetlerini, satışları ve diğer iş etkileşimlerini birleştirmek için dijital insanla etkileşime girme(3).

Metaverse ortamında elde edilen gelirlerin vergilendirilmesi hadisesi

Vergi otoritelerinin metaverse ortamındaki işlemler üzerindeki yetkisi

Yukarıda belirtildiği gibi, meta veri deposu, dünyanın dört bir yanından kişilerin ve varlıkların sosyalleşmek, oynamak, öğrenmek, eğlenceye erişmek ve mal ve hizmet ticareti yapmak için bir araya gelebileceği, merkezi bir konuma sahip sanal bir pazar yeri (virtual marketplace) ve sosyal forum olacaktır.

Metaverse ekonomik işlemler, sanal kişiler arasındaki sanal alanlarda gerçekleşecek olsa da, kripto para birimi biçiminde gerçek dünya geliri yaratacaktır. Buradaki kilit soru, dünya genelindeki yerel ve ulusal vergi makamlarının (local and national tax authorities), gerçek dünya vergilendirmesi için çerçeve sağlayan eyalet ve ulusal sınırlardan yoksun (lacks the type of provincial, state, and national boundaries) sanal bir arenada gerçekleşen işlemler üzerinde de vergi otoritesi olduklarını iddia edip edemeyecekleridir.

Sanal arazi kiralama (renting a virtual land)

Kuruluşların sanal etkinliklere ev sahipliği yapmaları veya işi yürütmeleri için Metaverse’deki araziye ihtiyaçları olacaktır. Bu sanal araziler ya piyasadan satın alınabilir ya da sahiplerinden kiraya verilebilir. Kira gelirlerinin, ‘gayrimenkul sermaye iradı’ olarak vergilendirilebilmesi için konut veya işyeri mülkünden elde edilmesi gerektiğinden, bu gelirler “kira gelirleri” başlığı altında vergilendirilemeyecektir, çünkü kira gelirlerinin vergilendirilmesinin ilk şartı olan, bir konut/işyeri mülkünden veya buna bağlı arsalardan/arazilerden elde edilmesi gerçekleşmemiştir. Bu gelir, duruma göre “diğer kaynaklardan elde edilen gelir” başlığı altında vergilendirilebilir.

Bir e-ticaret işletmesi yürütmek veya bir etkinliğe ev sahipliği yapmak (running an e-commerce business or hosting an event)

Metaverse’de bir e-ticaret işi yürütmekten elde edilen herhangi bir gelir, sıradan bir ticari işletme gelirinin vergilendirildiği şekilde vergilendirilecektir. Mükellef, tamamen ve münhasıran bu işle bağlantılı olarak yapılan tüm giderler için indirim talep edebilir. Benzer şekilde, mukim bir kişi Metaverse’de bir etkinliğe ev sahipliği yaparsa, gelir durumuna göre “ticari işletme geliri/ticari gelirler” (business income) veya “artık kâr” (residuary income) sınıfında vergilendirilecektir.

Sanal arazi satışı (sale of virtual land)

Metaverse’deki bir arazi esasen bir Nitelikli Fikri Tapu’dur (NFT). Bu nedenle, bunların devrinden doğan gelirler, “gayrimenkul satış geliri veya gayrimenkul satış kârı” olarak vergilendirilecektir.

Metaverse NFT vergisi ( )

Meta veri deposundaki varlıklar, Nitelikli Fikri Tapu (NFT) olarak belirtilmektedir. Amerikan İç Gelir İdaresi (IRS), henüz NFT’lerin nasıl vergilendirileceği konusunda bir rehber ya da düzenleme yayımlamamıştır. Ancak çoğu vergi uzmanı, NFT’lerin de bir tür sanat-dijital sanat gibi düşünülebileceği konusunda hemfikirdirler. Gerçek dünyada bir sanat eseri satıldığında, sermaye kazancı vergisi (değer artış kazancı) ödenmektedir. Bunun anlamı, itibari para birimi için meta veri deposundan mülk, giysi veya isim gibi dijital varlıkları satarken, satıştan elde edilen herhangi bir sermaye kazancı (capital gains) için potansiyel olarak vergi ödenecektir.

Sonuç yerine

İnternetin evrimsel bir aşaması olarak Web3 olarak da adlandırılan ekonominin tokenizasyonu açısından tarihi bir döneme tanık olunmaktadır. Bu, yeni iş modelleri ve değer yaratma biçimleri ile sürekli bir genişleme vaat eden metaverse ile devam edecektir.

Metaverse’in elbette sorunları ve bilinmeyenleri çoktur, ancak açık olan şudur ki, bir gerçek ve kalıcı evrimde devam edecektir.

Devletlerin, kripto para birimleri (cryptocurrencies) ve NFT gibi diğer kriptografik tokenler (other cryptographic tokens) ve diğer metaverse faaliyetleri ile ilgili işlemler için tek tip vergi muameleleri üzerinde anlaşmaları arzu edilmektedir.

Tokenize edilmiş ekonominin (tokenized economy), Metaverse içinde geliştirilecek olan çok sayıda değişken ve işlem gerçekleştirme yolu sunduğu bilinmektedir ki, bu yüzden her birinin çok derin bir analizinin uygun olmasının nedeni de budur

Yaşadığımız küresel ve yıkıcı gelişmeler (global and disruptive developments) karşısında, devletlerarasında işbirliği (collaboration) ve çok taraflılık (multilateralism) yolunun tek taraflı tedbirlerden daha uygundur.

Bunu hem ülkelerin kalkınmasını ve dijital dönüşümünü düzenleyen ve teşvik eden yasama perspektifinden hem de vergi kaçakçılığı (tax fraud), kara para aklama (money laundering), terörizm (terrorism) ve diğer suçlarla (other crimes) mücadele açısından söylemek olasıdır.

Bugün, uluslararası işbirliği ve çok taraflılık ile akademik ve uzman merkezleri içeren kamu-özel ortaklıklarında (public-private partnerships) ilerleme kaydetmeye her zamankinden daha fazla devam edilmesi gerekmektedir.

Kısacası, ülkelerin yasal çerçeveleri tanımlamak için daha çevik mekanizmaları teşvik etmesi gerektiği düşünülmektedir. Her daim dijital ve tokenize edilmiş ekonominin yeni iş modelleri için çok taraflı çözümlere öncelik (prioritizing multilateral solutions) verilerek, Metaverse de dâhil olmak üzere, bir yandan onları geliştirmek, aynı zamanda yasal vergi çerçevelerini de içeren düzenlemeler yapmak, vatandaşlar bakımından şeffaflığı, güvenliği ve kesinliği garanti edecektir.

(Bu yazıda yer alan görüşler yazarına ait olup çalıştığı kurumu bağlamaz, yazarın çalıştığı kurum veya göreviyle ilişki kurulmak suretiyle kullanılamaz. Yazıdaki tüm hatalar, kusurlar, noksanlıklar ve eksiklikler yazarına aittir.)

Yorumlarınızı Bize Yazınız

Soru Sor

YASAL UYARI : İnternet sitemizde yer alan yazıların tüm hakları saklıdır. Ancak yazar ve site kaynağının aktif linkine yer verilerek alıntı yapılabilir. YAZILAR AYNEN YAYIMLANAMAZ. Aksi yönde eylemler hakkında Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki tazminat ve ceza hükümlerinin uygulanması için hukuki süreçler başlatılacaktır.
Sosyal MedyaSosyal medyada bizi takip edin!