Emekliyken çalışmanın farkı ne?
Diğer adı “yaşlılık aylığı” olan emekli aylığı bağlandı diye sigortalıların hepsi çalışma hayatından çekilmiyor elbette. Emekli olduktan sonra çalışma hayatına devam eden sigortalılar da var.
Emekli aylığı bağlandıktan sonra hangi statüden emekli olduğunuzun pek bir önemi yok. Önemli olan hangi statüde yeniden çalışmaya başlayacağınız. Yeniden çalışmaya başladığınız statüye göre emekli aylığınızın durumu değişiyor.
4/1-c sigortalılığı memuriyeti ifade ediyor. Emekli olduktan sonra memur olarak çalışmaya başlayan ve 4/1-c sigortalısı olan kişilerin aylıkları (5335 sk. md.30/4 hariç) kesiliyor. Çalışmaları daha sonra yeni hesaplanacak aylıklarında değerlendiriliyor.
4/1-b sigortalılığı esnaf, tüccar gibi kendi nam ve hesabına çalışan kişileri ifade ediyor. Hangi statüden olursa olsun emekli olduktan sonra Bağ-Kurlu olarak kendi nam ve hesabına çalışan kişilerin aylıkları kesilmiyor. 2016 yılına kadar SGDP kesintisi adında emekli maaşından %15 ve %10 kesinti yapılıyordu. 2016 yılında Bağ-Kurludan SGDP kesintisi kaldırıldı.
4/1-a sigortalılığı işçileri ifade ediyor. “Hizmet akdiyle bir veya birden çok işveren tabi çalışmak.” Geniş bir çalışma biçimi. Bu nedenle her çalışma/hizmet akdi içerisinde 4/1-a barındırıyor.
Emekli olduktan sonra herhangi bir işveren ile hizmet akdi kuran kişiler yeniden sigortalı oluyor. Bu kişilerin emekli aylıkları kesilmiyor. Emekli aylığından kesinti de yapılmıyor. Ama yeni çalışma ilişkisinde prime esas kazanç olması gerekiyor. Yeni çalışma ilişkisindeki prime esas kazancın %22,5 oranında işveren tarafından %7,5 oranında işçi tarafından ödeniyor. Ayrıca işveren iş kazası ve meslek hastalığı riski için %2 oranında kısa vadeli sigorta primi ödüyor. Emeklilik sonrası çalışmalar mevcut emekli aylığında değerlendirilmiyor. Yani %30 oranındaki SGDP priminin herhangi bir karşılığı bulunmuyor.
Kısa vadeli sigorta kolları bakımından hastalık sigortası emekli çalışanlar için geçerli değil. Yani hastalık nedeniyle iş göremezlik ödeneği alamıyorlar.
İş kazası ve meslek hastalığı sigortası emekli çalışanlar için de uygulanıyor. Emekli çalışan iş kazası geçirirse veya çalışmasında kaynaklı bir meslek hastalığına tutulursa iş göremezlik geliri bağlanabiliyor. İş göremezliğin oranına göre gelir bağlanıyor. Aynı zamanda emekli olduğu için emekli aylığının tamamını iş göremezlik gelirinin de yarısını alıyor. Bu arada çalışmaya devam edebilir.
Emekliyken çalışanlar sağlık hizmetlerinden faydalanırken de emekli kişilerle aynı uygulamaya tabiler. Kendileri sigortalı olsalar da emekli aylıklarından dolayı katılım payını %20 yerine %10 olarak ödüyorlar.
4/1-b sigortalıların aylıkları talep halinde kesiliyor. Ama pek uygulaması yok. Niye aylığını kestirsin ki emekli. Aylık kesilmediği için emekli olduktan sonra Bağ-Kur faaliyeti yürüten kişiler “sigortalı sayılmıyor”. Sigortalı sayılmadıkları için prim de ödemiyorlar. Prim ödemedikleri için kendi işyerinde iş kazası veya kendi işinden dolayı meslek hastalığı sigortasından da faydalanamıyorlar.
Örneğin Emre adında bir emekli oyuncakçı dükkânı açmış olsun. Emre patron (Bağ-Kur) herhangi bir prim ödemesi yapmıyor. Başka bir emekli Erdem ise Emre’nin yanında çalışmaya başlıyor. Erdem çalışan (SSK) durumunda olduğu için %30 oranında SGDP primi ödeniyor. Bir de %2 kısa vadeli sigorta primi.
İşyerinde bir kaza meydana gelirse Emre sigortalı sayılmadığı için herhangi bir haktan yararlanamıyor. Şayet 4/1-a sigortalısı Erdem kazadan zarar görürse iş göremezlik geliri bağlanabiliyor.
Emekli aylığı almakta iken çalışmayan başlayanlara ilişkin farklı uygulamalar bulunuyor. Ama bu farklı uygulamalar 5510 sayılı Kanunun yürürlük tarihinden önce sigortalı olanlar için geçerli. Ekim 2008’den sonra sigortalı olanlar emekli olduktan sonra 4/1-a (SSK) lı çalışırlarsa aylıklarının tamamı kesiliyor.