Depremle ilgili bağış ve yardımların Veraset ve İntikal Vergisi karşısındaki durumu
Deprem ülkemizde can ve mal kaybı bakımından büyük yaralara açmıştır. Can kaybının telafisi mümkün olmamakla beraber, depremzedelerin yaralarının sarılması acımızı bir ölçüde de olsa hafifletmektedir. Bu amaçla toplumda adeta bir yardım seferberliği oluşmuştur. Bu seferberlikte önemli tutarda bağış ve yardımların yapıldığı basına yansımaktadır. Bu bağışların doğrudan depremzedelerin yaralarının sarılmasında kullanılması, vergi ve diğer mali yükümlülükler nedeniyle kesintiye uğrayarak etkisinin zayıflatılmaması gerekir.
Bu bakımdan karşımıza çıkan önemli bir sorun bağış ve yardımların Veraset ve İntikal Vergisi karşısındaki durumudur. Özellikle sivil toplum kuruluşlarına yapılan bağışların bu kuruluşlar nezdinde, bu kuruluşlar tarafından depremzedelere aktarılan yardımların depremzedeler nezdinde veraset ve intikal vergisine tabi tutulup tutulamayacağı tartışma yaratabilecek niteliktedir.
Genel olarak Veraset ve İntikal Vergisi
Veraset ve İntikal Vergisinin konusu Kanunda aşağıdaki gibi belirlenmiştir.
“Türkiye Cumhuriyeti tabiiyetinde bulunan şahıslara ait mallar ile Türkiye'de bulunan malların veraset tarıkiyle veya herhangi bir suretle olursa olsun ivazsız bir tarzda bir şahıstan diğer şahsa intikal Veraset ve İntikal Vergisine tabidir.
Bu vergi, Türk tabiiyetinde bulunan şahısların ecnebi memleketlerde aynı yollardan iktisab edecekleri mallara da şamildir.”
Veraset ve İntikal Vergisinin mükellefi de Kanunda veraset tarikiyle veya ivazsız bir tarzda mal iktisap eden şahıs olarak tanımlanmıştır.
Kanunda "Şahıs" tabiri; hilafına sarahat olmadıkça hakiki ve hükmi şahıslar olarak ifade edilmiştir.
Dolayısıyla gerçek veya tüzel tüm kişilere gerçekleşen ivazsız intikaller vergiye tabidir.
Vergiden muaf tutulan kurumlar
Kanunda kimlerin bu vergiden muaf olduğu da Kanunun 3. maddesinde sıralanmıştır.
Maddenin (a) fıkrasına göre aşağıda yazılı şahıslar Veraset ve İntikal Vergisinden muaftır:
- Amme idareleri,
- Emekli ve yardım sandıkları,
- Sosyal sigorta kurumları,
- Umumi menfaate hadim cemiyetler,
- Siyasi partiler ve
- Bunlara ait olan veya bunların aralarında kurdukları teşekküllerden Kurumlar Vergisine tabi olmayanlar.
(a) fıkrası diğer bazı kurumlarla birlikte kamuya yararlı dernekleri açık bir şekilde muafiyet kapsamına almaktadır. Kamuya yararlı dernek dahil bu sayılan kurumlara deprem nedeniyle yapılacak bağışlar bu kurumlar nezdinde veraset ve intikal vergisine tabi olmayacaktır.
Umumun istifadesi için kurulmuş derneklere ve vakıflara yapılan bağışlar
Maddenin (b) fıkrasındaysa “Yukarıda sayılanlar dışında kalan hükmi şahıslara ait olup umumun istifadesi için ilim, araştırma kültür, sanat, sıhhat, eğitim, din, hayır, imar, spor gibi maksatlarla kurulan teşekküller de muafiyet kapsamındadır.” hükmü yer almaktadır.
Bu hüküm ile ilgili olarak 1 numaralı VİV tebliğinde yer alan açıklama aşağıdaki gibidir.
“Bu fıkra ile muafiyetten istifade ettirilen teşekküller, 1836 numaralı kanunun 2’nci maddesine 5381 numaralı kanunla eklenen 11 inci fıkrada sayılanlar gibi menafii umumiyeye hadim olmamakla beraber umumun menfaatine hizmet maksadiyle kurulmuş olanlardır. Bu maksatla kurulmamış olan teşekküller bu hükümden istifade edemezler. Fıkrada "gibi" edatiyle bu sayılanların dışında kalan bunlara benzer teşekküllerin de fıkranın şümulüne girecekleri ifade edilmiş bulunduğu cihetle mümasil teşekküllerin bu fıkra mucibince muafiyetten istifade edecekleri tabiidir.”
Tebliğ ile atıfta bulunulan 5381 sayıl Kanunda yer alan 11 Fıkra hükmü ise aşağıdaki gibidir.
“Şehir, kasaba ve köyleri kalkındırma, güzelleştirme, imar ve kültür sevenler, kültür ve kalkınma, bayındırlığa yardım, fakirleri koruma ve okutma gibi adlar altında hayır maksadıyla veya sosyal maksatlarla kurulan derneklere ve bunlardan maksatları içinde tüzükleri gereğince diğer şahıslar bağışlanan bilûmum menkul mallar;”
Tebliğde yer alan açıklama ve 5381 sayılı Kanun birlikte değerlendirildiğinde umumun istifadesi için kurulan tüm dernek veya vakıfların da muafiyet kapsamında değerlendirilmesi gerekir.
Ayrıca Gelir İdaresi Başkanlığınca yayınlanan “Derneklerin Vergilendirilmesi Rehberi” nde
“Veraset ve İntikal Vergisi Kanununun 3’üncü maddesinin (b) fıkrasında belirtilen amaçları gerçekleştirmek için kurulan derneklere bu nitelikleri devam ettiği sürece yapılacak bağış ve yardımlar veraset ve intikal vergisinden muaftır.”
açıklamasına yer verilmiştir. Benzer açıklama “Vakıfların Vergilendirilmesi Rehberi” nde de yer almaktadır.
Bu çerçevede umumun istifadesi için
- İlim,
- Araştırma
- Kültür,
- Sanat,
- Sıhhat,
- Eğitim,
- Din,
- Hayır,
- İmar,
- Spor
ve bunlar gibi sosyal maksatlarla kurulan dernek ve vakıflar veraset ve intikal vergisinden muaftırlar. Deprem yukarıda sıralanan tüm sosyal alanlarda tahribat yarattığı ve bağış ve yardımların tüm bu sosyal alanlarda oluşabilecek ihtiyaçların giderilmesinde kullanılacağı göz önünde bulundurulduğunda, bu sosyal alanlarla ilgili tüm dernek ve vakıflara depremle ilgili olarak yapılacak bağış ve yardımların veraset ve intikal vergisine tabi tutulması mümkün değildir.
Diğer dernek ve vakıflara yapılan bağışlar
Umumun istifadesi için kurulmayan yani belirli bir kesime yönelik olarak kurulmuş olan dernek ve vakıflar muafiyet kapsamında değildir. Ancak bunlara yapılan bağışlar belirli tutarlarla sınırlı olmak üzere veraset ve intikal vergisinden istisna edilmektedir. İstisna tutarı 23.387 TL’dir. İstisna tutarı her bir bağışçının yapacağı bağış tutarı için ayrı ayrı dikkate alınacaktır.
Depremzedelere yapılacak bağış ve yardımlar
Veraset ve İntikal Vergisinin 4/f maddesi uyarınca üçüncü maddenin (a) ve (b) fıkraları şümulüne giren şahısların statüleri gereğince maksatları içinde usulüne uygun olarak yaptıkları yardımlar; veraset ve intikal vergisinden istisna edilmiştir. Bu kapsamda veraset ve intikal vergisinden muaf olduğu yukarıda açıklanan
- Amme idareleri,
- Emekli ve yardım sandıkları,
- Sosyal sigorta kurumları,
- Umumi menfaate hadim cemiyetler,
- Siyasi partiler ve
- Bunlara ait olan veya bunların aralarında kurdukları teşekküllerden Kurumlar Vergisine tabi olmayanlar,
- Umumun istifadesi için sosyal amaçlarla kurulmuş dernek ve vakıflar
tarafından depremzedelere yapılacak yardımlar herhangi bir tutar sınırı olmaksızın veraset ve intikal vergisinden istisna edilecektir.
Veraset ve İntikal Vergisinden muaf olmayanlarca doğrudan depremzedelere yapılacak yardımlar ise yukarıda belirtilen 23.387 TL ile sınırlı olarak istisnaya tabi tutulacaktır. İstisna aynı depremzedeye birden fazla kişi tarafından yapılacak yardımlarda yardımda bulunan kişiler bakımından ayrı ayrı uygulanacaktır.
Sonuç
Veraset ve İntikal Vergisi Kanununda yer alan muafiyetler ve istisnalar depremle ilgili olarak yapılan bağış ve yardımların çok büyük ölçüde herhangi bir vergi aşınmasına maruz kalmaksızın depremzedelere ulaşmasına imkân sağlayacak düzeydedir. Kanunun öngördüğü muafiyet ve istisnaların kapsamı konusunda açıklayıcı ve yön gösterici bir tebliğe ihtiyaç duyulmaktadır.
Öte yandan depremde hayatını kaybedenlerin mirasçılarına veraset yoluyla intikal eden varlıklarının veraset ve intikal vergisi karşısındaki durumu da dikkat çekilmesi gereken bir husustur. 1999 Gölcük ve Düzce depremlerinde hayatını kaybedenlerin mirasçılarına veraset yoluyla bıraktıkları malların veraset ve intikal vergisinden istisna edilmesi 4481 sayılı Kanuna eklenen geçici bir madde ile sağlanmıştı. Benzer bir kanuni düzenlemeye ihtiyaç olacağı anlaşılmaktadır.