Deprem vergisi: Dar kapsamlı ek vergi
Geçtiğimiz ay ESOHABER’de, depremin (ve diğer afetlerin) finansmanı için; deprem öncesi ve sonrasında kullanılan finansal enstrümanları kaleme almıştık. Deprem sonrasında ilk etapta; finansal enstrümanların başında gelen mevcut bütçe ödenekleri, deprem bölgesi öncelikli olarak kullanılmış; ardından deprem vergisi olarak bilinen “Ek Vergi” ile “Afet Yeniden İmar Fonu” kuruluşu için TBMM’de yasal düzenleme yapılmıştır. Deprem sonrasında; yurtiçinden ve yurt dışından ayni/nakdi yardımların çok hızlı devreye girdiğine tanık olduk. Eş zamanlı olarak, kamunun artan nakit açığı nedeniyle yeni borçlanma ve roadshow girişimleri de devreye alındı. Depremde en büyük kaybımız şüphesiz, hiç bir şekilde telafisi olmayan can kayıplarımızdır. Ne yazık ki depremden sağ kurtulanlar bir ömür depremin travmasıyla yaşayacaklardır. Depremin mali yükünün büyüklüğü konusunda ise $35 milyardan $150 milyara kadar değişen tahminler yapılmaktadır.
Resmi Gazetede 12 Mart 2023’te yayımlanan 7440 sayılı “Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”un 10’uncu maddesinde (Fıkra:27) yapılan ek vergi düzenlemesinin metni aşağıya alınmıştır.
“(27) Kurumlar vergisi mükellefleri tarafından, 2022 yılına ilişkin kurumlar vergisi beyannamesinde gösterilmek suretiyle, 5520 sayılı Kanun ile diğer kanunlarda yer alan düzenlemeler uyarınca kurum kazancından indirim konusu yapılan istisna ve indirim tutarları ile aynı Kanunun 32/A maddesi kapsamında indirimli kurumlar vergisine tabi matrahları üzerinden, dönem kazancı ile ilişkilendirilmeksizin %10 oranında, 5520 sayılı Kanunun 5 inci maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinde düzenlenen istisna ile yurt dışından elde edilen ve en az %15 oranında vergi yükü taşıdığı tevsik edilen istisna kazançlar üzerinden ise %5 oranında ek vergi hesaplanır ve bu verginin ilk taksiti kurumlar vergisinin ödeme süresi içinde, ikinci taksiti bu süreyi takip eden dördüncü ayda ödenir. Özel hesap dönemi tayin edilen mükelleflerde bu vergi, 2023 yılı içinde sona eren hesap dönemi için verilmesi gereken beyannamelerde gösterilmek suretiyle uygulanır. Bu vergi gider ve indirim olarak dikkate alınamaz ve hiçbir vergiden mahsup edilemez. Şu kadar ki 5520 sayılı Kanunun 5 inci maddesinin birinci fıkrasının; (d), (i), (j) ve (k) bentleri ile geçici 14 üncü maddesi kapsamındaki istisnalar, aynı Kanunun 10 uncu maddesinin birinci fıkrasının; (b), (c), (ç), (d), (e), (f), (g) ve (h) bentleri kapsamındaki indirimler, 193 sayılı Kanunun geçici 61 inci maddesi kapsamında tevkifatatabi yatırım indirimi istisnası, ilgili kanunları uyarınca kurum kazancından indirilebilen bağış ve yardımlar ile 10/7/2018 tarihli ve 1 sayılı Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 407 nci maddesi kapsamında tanımlanan mikro ve küçük işletmelerin teknoloji geliştirme bölgeleri ile Ar-ge ve tasarım merkezlerinden elde ettikleri istisnaya ve indirime konu kazançları üzerinden bu vergi hesaplanmaz. 6/2/2023 tarihi itibarıyla, Adana, Adıyaman, Diyarbakır, Elazığ, Gaziantep, Hatay, sKahramanmaraş, Kilis, Malatya, Osmaniye ve Şanlıurfa illeri ile Sivas İlinin Gürün İlçesinde kurumlar vergisi mükellefiyeti bulunanlar ek vergiden muaftır. Tahsil edilen ek vergi, genel bütçe geliri olarak kaydedilir ve 5779 sayılı Kanun ile diğer kanunlara göre mahalli idarelere verilecek payların hesabında dikkate alınmaz. Bu fıkranın uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar Hazine ve Maliye Bakanlığınca belirlenir.”
Depremin mali yükünün büyüklüğü dikkate alındığında; önümüzdeki dönemde, benzer düzenlemeler ile alternatif finansman seçenekleri de söz konusu olabilecektir.
Ek vergiyi, ana hatları ile özetlemek gerekirse;
- Ek vergi, 2022 yılı (özel hesap dönemi 2023’te bitenlerin 2023) beyannamesinde vergi matrahından indirim, istisna kazanç bildiren ve KVK 32/A kapsamında indirimli vergi ödeyen, sınırlı sayıda kurumlar vergisi mükellefleri (ek vergiden istisna tutulanlar hariç) tarafından ödenecektir.
- 02.2023 itibariyle, depremden etkilenen 11 il ve Gürün (Sivas) ilçesindeki mükellefler ek vergiden muaftır.
- Beyannamede istisna/indirim konusu yapılmış olmakla birlikte; bazı istisna ve indirim konusu kazançlar (KKM kazançları gibi) için ek vergi ödenmeyecektir.
- Ek vergi önemli ölçüde; 2022’de halka açılan şirketlerin emisyon primleri, yatırım harcamaları nedeniyle indirimli KV uygulanan kazançlar, iştirak kazançları, serbest bölgelerdeki üretici şirketlerin kazançları, (mikro ve küçük işletmeler hariç) teknoloji geliştirme bölgeleri ve Ar-ge kazançları üzerinden ödenecektir.
- Vergi oranı, indirim/istisna kazanç üzerinden %5 ya da %10 olarak belirlenmiştir.
- Ek verginin ilk taksiti kurumlar vergisi beyannamesinin verildiği ayda, ikinci taksiti izleyen dördüncü ayda ödenecektir.
- Ödenen vergi gider yazılamayacaktır.
Değerlendirme
1994 yılında, ekonomik kriz nedeniyle getirilen Ekonomik Denge Vergisi ve Net Aktif Vergisi ile 1999 depremi sonrasındaki deprem vergilerine yönelik hukuki ihtilaflar yaratılmış ancak yargıda olumlu karşılık görmemişti.
Prensip olarak yaşadığımız afetin büyüklüğü ve yaygınlığı nedeniyle, her kişi ve kurumun ilave maddi katılımını gerektirdiği gerçeği tereddütsüz kabul görmekle birlikte, bu defa ek verginin kapsamı ve içeriğiyle ile ilgili Anayasamızın 73’üncü maddesindeki esaslara uygun olmadığı gerekçesiyle ek vergiyi ödeyecek olanların ihtirazi beyanda bulunup yargıya başvuracakları anlaşılmaktadır. Dile getirilen anayasaya aykırılık gerekçeleri ise,
- Verginin genel olmadığı, eşitlik ilkesine aykırı olduğu,
- Verginin, sadece kurumlar vergisi mükelleflerinin bir kısmından alınmasının öngörüldüğü; diğer kurumlar vergisi mükellefleri ile diğer vergilerin mükelleflerinin kapsam dışında tutulduğu,
- İndirim ve istisna kazançlar arasında ayrım yapıldığı, hatta TBMM sürecinde verilen ek önerge ile verginin kapsamın daraltıldığı,
- Gerçekte bir kazanç olmayıp öz sermayenin bir unsuru olarak ortakların şirkete koyduğu emisyon priminin verginin kapsamı dışında bırakılmamış olması
- Serbest bölgelerde döviz kurlarının etkisiyle oluşan üretici şirket kazançlarının vergilendirilmesi,
- Merkezi diğer illerde olup tesisleri deprem bölgesinde bulunanların durumunun, muafiyet düzenlemesinde dikkate alınmadığı,
şeklinde belirtilmektedir.