Bütçe Kanunlarının Anayasal denetiminde süre sorunu
Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Grup Başkanvekilleri Engin ALTAY, Engin ÖZKOÇ ve Özgür ÖZEL tarafından 19 Ocak 2022 tarihinde TBMM Başkanlığına verilen bir kanun teklifiyle “bütçe kanunlarının iptaline ilişkin olarak yapılan başvuruların Anayasa Mahkemesi tarafından en geç 60 gün içinde sonuçlandırılmasına” yönelik bir değişiklik önerilmiştir.(1)
Teklif ile 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanunun 66 ncı maddesine aşağıdaki fıkranın eklenmesi önerilmektedir.
“(8) Bütçe kanunlarının Anayasaya aykırılığı iddiasıyla açılan iptal davaları, başvurunun yapılmasından itibaren en geç 60 gün içerisinde karara bağlanır.”
Bilindiği üzere Anayasa’nın 150. maddesine göre; kanunların, Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin, Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün veya bunların belirli madde ve hükümlerinin şekil ve esas bakımından Anayasaya aykırılığı iddiasıyla Anayasa Mahkemesinde doğrudan doğruya iptal davası açabilme hakkı; Cumhurbaşkanına, Türkiye Büyük Millet Meclisinde en fazla üyeye sahip iki siyasi parti grubuna ve üye tamsayısının en az beşte biri tutarındaki üyelere aittir. Mevcut siyasi durum nedeniyle de uzun yıllardır bu yetkiyi sadece “Türkiye Büyük Millet Meclisinde en fazla üyeye sahip iki siyasi parti grubundan birisi” olarak veya “üye tamsayısının en az beşte biri tutarındaki üyeye” sahip olması nedeniyle CHP kullanmaktadır.
Gerekçede öncelikle Anayasa’da ve 5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanununda bütçeye ilişkin olarak yer alan hükümlere değinilmiştir. Daha sonra 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanunda Anayasa Mahkemesinin kararlarını hangi sürede vereceğine ilişkin bir düzenleme bulunmadığı vurgulanmış ve Anayasa Mahkemesi İçtüzüğünde başvurulara ilişkin hükümler kısaca özetlenmiştir.
Buna göre; Başkan tarafından görevlendirilecek raportör ilk inceleme raporunu beş gün içinde hazırlayacaktır ve ilk incelemesi tamamlanıp Genel Kurulca işin esasına geçilmesine karar verilen başvurularda esasa ilişkin raporun, esasın incelenmesine karar verildiği tarihten itibaren, ne kadar süre içinde hazırlanacağı raportörün de görüşü alınarak Başkanca belirlenecektir. Genel Kurulun gündemini belirleme yetkisi de Başkanın görev ve yetkileri arasında sayılmıştır. Ancak Genel Kurulun belirli bir sürede karar vermesi gerektiği yönünde bir düzenleme Anayasa Mahkemesi İçtüzüğünde de bulunmamaktadır.
Gerekçenin devamında ise aşağıdaki ifadelere yer verilmiştir.
“Anayasamızın “Yüksek mahkemeler” başlıklı kısmının başında yer alan ve “Yüce Divan” sıfatını taşıyan bir mahkemenin başkanına, nezdindeki davaların gündeme alınması hususunda tanınan geniş takdir hakkı kuşkusuz anlaşılabilir bir husustur. Ancak Anayasa Mahkemesinin kararlarını belirli bir sürede vermesi gerektiğini düzenleyen bir hükmün yokluğunda bu geniş takdir hakkı, en azından bütçe kanunları bakımından, fiilen sınırsız hale gelmektedir.
Bütçe kanunlarının sadece bir yıl boyunca geçerli olması anayasa yargılaması bakımından özel bir durum yaratmakta ve mahkeme kararlarının bütçe kanunları bakımından etkisiz kalmasına yol açma potansiyeli taşımaktadır. Geçmiş yıllara ilişkin uygulamalar ise maalesef sıklıkla bu durumla karşılaşıldığını göstermektedir.
Anayasa Mahkemesinin geçmiş yılların bütçe kanunlarına ilişkin olarak verdiği birçok iptal kararı, bu kararlar bütçe kanununun ilgili olduğu yıl geçtikten sonra verildiği için tamamen etkisiz kalmıştır. Bazı iptal kararları ise ancak sonraki yıllar bütçe kanunu tekliflerinin hazırlanması sırasında dikkate alınması nedeniyle ve dolaylı olarak bir etki gösterebilmiştir. Örneğin 2022 yılı bütçesi yürürlüğe girmiş olmasına karşın 2020 ve 2021 yılı bütçe kanunlarına ilişkin olarak açılan iptal davaları henüz sonuçlandırılmamıştır. Aşağıdaki tablodan da görüleceği üzere 2015 ve 2019 yılları arasındaki yılların bütçe kanunlarına ilişkin olarak verilen kararların tamamı bütçe kanununun ilgili olduğu yıl bittikten sonra yayınlandığı için bu kararlarda yer alan iptal hükümleri de fiilen hükümsüz kalmıştır.
| Bütçe Kanununun Yılı | Anayasa Mahkemesi Karar No ve Resmi Gazete Tarihi | Bütçe Kanununun Yürürlüğe Girmesinden Anayasa Mahkemesinin Kararına Kadar Geçen Süre |
| 2019 | 2020/50 - 24/3/2021 | 813 gün |
| 2018 | 2020/49 - 24/3/2021 | 1178 gün |
| 2017 | 2018/12 - 06/04/2018 | 460 gün |
| 2016 | 2018/10 - 06/04/2018 | 826 gün |
| 2015 | 2016/47 – 22/09/2016 | 630 gün |
Yukarıda değinilen hususların yaratabileceği sakıncaların giderilebilmesi amacıyla 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanunun 66. Maddesine bir fıkra eklenerek bütçe kanunlarının iptaline ilişkin olarak yapılan başvuruların Anayasa Mahkemesi tarafından en geç 60 gün içinde sonuçlandırılması hususunda bir hüküm getirilmesinin uygun olacağı değerlendirilmiştir.”
Gerekçeden de görüldüğü üzere böyle bir teklifte bulunulmasının temel nedeni, Anayasa Mahkemesinin bütçe kanunlarına ilişkin başvurularda bu kanunların yıllık olmalarının getirdiği özel durumu dikkate almamasıdır. Bunun sonucu olarak da mahkemenin verdiği kararlar ya hepten sonuçsuz kalmaktadır ya da ancak verilen iptal kararı yürütme tarafından dikkate alındığı kadarıyla sonraki yıllar için uygulama alanı bulabilmektedir. Üstelik bu husus da yıllardır aynı şekilde süregelmektedir.
TBMM’deki milletvekili dağılımı nedeniyle bu teklifin gündeme alınması beklenmemektedir. Ancak en azından anayasa yargılaması bakımından böyle önemli bir yapısal sorunun tartışmaya açılması bile değerlidir.