Britcoin: Bir dijital sterlin ne getirebilir?
Financial Times’daki gazetecilerin yakın zamanda laf kalabalığı konusunda endişelenmek zorunda kalmaları pek olası değildir. 2022’de (son çeyrekte %0 gayrisafi yurtiçi hâsıla büyümesiyle de olsa) bir resesyondan kıl payı kurtulmaktan, Uluslararası Para Fonu’na (International Monetary Fund-IMF) göre(1), 2023 yılında küçüleceği tahmin edilen tek büyük ekonomi olmaya kadar, Birleşik Krallık ekonomisi manşet üstüne manşet sağladı. Kaosun ortasında, İngiltere Merkez Bankası’nı (Bank of England) olumlu bir haber istediği için suçlamak zordur. Dijital sterline giriş: İngiltere Merkez Bankası’nın banknotları sarsmak için radikal önerisidir.
Dijital sterlin nedir?
Dijital sterlinin bir kripto para birimi olmadığı en başta vurgulanmalıdır. Kripto para birimleri, muziplik parası ‘Dogecoin’ gibi, kodlama becerisine sahip herkesin oluşturabileceği merkezi olmayan para birimleridir. Tersine, dijital sterlin, herhangi bir fiziksel banknot veya madeni para ile aynıdır ve basitçe dijital alana taşınır. Bu konudaki bir istişare raporu(2), bunun muhtemelen blokzincir tabanlı şifreleme yoluyla gerçekleştirileceğini ve dijital parayı kripto para birimlerine çok benzer hale getirdiğini gösteriyor. Bu, her sterlinin yalnızca bir kez harcanabilmesini sağlar -önemlidir, çünkü dijital para birimleriyle ilgili tarihi bir sorun ‘çifte harcama’ sorunudur(3). Kriptolarla olan en önemli fark, dijital sterlinin merkezileştirilmesi, hükümet tarafından kontrol edildiği anlamına gelir.
Bu kripto para, garantörü olacak İngiltere Bankası tarafından çıkarılacak, ancak tam olarak nerede saklanacağı tartışmaya açıktır. Bir “akıllı kartta” veya belki de sadece bir akıllı telefon uygulamasında olabilir. Bunlar, İngiltere Merkez Bankası’nın altyapısına erişim elde edecek olan özel şirketler tarafından sağlanacaktı.
Açık olan şu ki, müşteri verilerinin ve ödemelerin saklanmasını çevreleyen herhangi bir düzenleme son derece karmaşık olacaktır. FinTech ve düzenleme alanında güçlü bir geçmişe sahip olan Allen & Overy (Birleşik Krallık odaları tarafından Londra FinTech arzları içinde ilk sırada seçildi(4)) gibi hukuk firmaları için bu, giderek daha rekabetçi hale gelen bir pazarda gelir elde etmek için hayati bir fırsat sağlayabilir. Allen & Overy’nin strateji danışmanlığı ile birlikte Magic Circle uzmanlığı sunabileceğini düşünürsek, bu yeni dijital dünyada yön bulmada ön planda ve merkezde olduklarını hayal etmek mümkündür. Slaughter ve May’in de, 2008 finansal krizinin ardından hükümetin tarihi hukuk danışmanı olan bu düzenlemelerin geliştirilmesinde kilit bir rol oynaması muhtemeldir.
İngiltere Merkez Bankası neden dijital sterlini istiyor?
Covid sonrası dünyada artık nakit kral değildir. 2020 yılında nakit kullanımı %35 oranında düşerken, temassız kullanım %12 artmıştır. Temassız kullanımdaki bu eğilim pek de şaşırtıcı değildir. Her zamankinden daha fazla insan bir akıllı telefona sahiptir ve beş yıl öncesiyle karşılaştırıldığında, temassız kullanım özelliklerine sahip kartlar istisnadan ziyade norm haline gelmiştir. Nakit para basmak da pahalıdır. 2020 yılı Bilgi Edinme Özgürlüğü talepleri (dilekçeleri)(5), tek bir banknot üretmenin fiyatının yedi ila sekiz peni arasında olduğunu ortaya çıkarmıştır. Bu çok gibi gelmeyebilir, ancak 2022’de tedavülde 4.656 milyon banknot olduğunu düşündüğünüzde, hızlı bir şekilde toplanır. Düşen talep ve yüksek fiyatlar karşısında İngiltere Merkez Bankası harekete geçmeye karar verdi.
Financial Times ayrıca, kamu mahreçli sterline erişimin ekonomi için gerekli olduğunu savunuyor. Devlet tarafından desteklenen ve her zaman kabul edilecek güvenli bir likit varlık olarak nakit, hane halklarının ve işletmelerin paranın değerine ve tekdüzeliğine olan güveninin temelini oluşturur. İngiltere Merkez Bankası için, nakit kullanımındaki düşüş ve nakde çevrilebilirliğin daha zor hale gelme potansiyeline sahip sabitcoin’ler gibi ‘özel dijital para’ biçimlerinin yükselişi ise, bu tekdüzeliği tehdit ediyor.
Dijital sterlin daha geniş ekonomiyi nasıl etkileyebilir?
Dijital bir sterlinin fiziksel bir banknot ile aynı olacağı iddialarına rağmen, dijital bir sterlin ekonomiyi kökten etkileyebilir. Bu konuda dört temel yol belirledim.
İlk olarak, tüketicilerin fiziksel olarak nakit vermek zorunda olmadıklarında daha fazla harcama yaptıklarına dair ikna edici kanıtlar bulunmaktadır. Temassız kullanım limiti 45 sterlinden 100 sterline çıkarıldığında, ortalama ödeme neredeyse %30 artmıştır. Temassız ödemeler daha yaygın hale gelirse, bu sayının artmaya devam edeceğini tahmin etmek kolaydır. İsviçre’de yapılan bir araştırma da temassız kullanım mevcut olduğunda banka kartlarının daha sık kullanıldığını ortaya çıkarmıştır(6). Temassız kullanımın da tüketici harcamalarını artırdığı bulunmuş olup; bu eğilimin geçerli olduğu varsayılırsa, dijital bir sterlin de aynı şeyi yapmalıdır.
Ayrıca, dijitalleşen nakit, ticari bankacılıkta bireysel hesap sahibi mevduat oranını azaltabilir. Bu benim kendi spekülasyonum ama özellikle radikal bir nokta olduğunu düşünmüyorum. Binlerce sterlini nakit olarak biriktirmek hem zahmetli hem de riskli (kaybedebiliriz, çaldırabiliriz vs.) olduğu için perakende banka hesaplarına para yatırıyoruz. Nakdimiz artık dijital ortamda saklanıyorsa ve aynı şekilde kullanılabiliyorsa, artık bu harekete geçiricilik kalmamıştır.
Bu önemlidir, çünkü JP Morgan ve Bank of America gibi bankalar için müşteri mevduatı önemli bir gelir yaratma kaynağıdır. Bunu, borçlulardan aldıkları faiz ile mevduat sahiplerine ödedikleri faiz arasındaki farktan yararlanarak müşteri mevduatını ödünç vererek yaparlar. Bu fark, net faiz geliri (net interest income; NII) olarak da bilinir. Bununla birlikte, küçülen mevduat, ilk kredileri vermek için daha az sermaye anlamına gelir.
Örneğin, düşen mevduat, JP Morgan’ın son zamanlarda analist beklentilerinden önemli ölçüde daha düşük bir net faiz geliri bildirdiği anlamına geliyordu. Net faiz geliri, JP Morgan gibi bankalar için önemli bir korunma aracı olmuş ve anlaşma yapmadaki gerileme sırasında nispeten zarar görmeden çıkmalarına izin vermiştir. Azalan net faiz geliri ile bankalar, birleşme ve devralmadaki yavaşlamanın bir sonucu olarak kârları üçte iki oranında düşen Goldman Sachs gibi danışmanlık şirketlerine aşırı derecede bağımlı hale gelebilirler (yakın zamanda bu Blog’da Jenny Petch tarafından ele alınmıştı(7)).
Üçüncüsü, bir dijital sterlin bankaya hücum riskini artırabilir. Investopedia sitesinin yararlı bir şekilde özetlediği gibi, önemli sayıda mevduat sahibi aynı anda mevduatını çekmeye çalıştığında, bankanın ödeme gücünü tehdit ettiğinde bir banka hücumu meydana gelir. Sonuç olarak, İngiltere Merkez Bankası başkan yardımcısı Sir Jon Cuncliffe, dijital olarak ne kadar nakit tutulabileceği konusunda bireysel bir sınır olacağını önermiştir. Kesin bir rakama henüz karar verilmemiş olup, mevcut aralıklar bunu düşük tek haneli binler olarak göstermektedir.
Son olarak, dijital sterlin bizi yaygın ‘akıllı sözleşmelere’ bir adım daha yaklaştırabilir (bkz. istişare raporu s.19). Bu sözleşmeler bir işlem sürecini kolaylaştırdığından, bunun hukuk sektörü üzerinde radikal bir etkisi olabilir. Bir acentenin fonları manuel olarak serbest bırakmasını gerektirmek yerine, bu izinsiz sözleşmeler, belirli bir kontrol listesi karşılandığında bunu yapabilir. Bununla birlikte, dijital sterlin için önerilen düşük limitle, bunun kısa vadede ticaret hukuku firmaları üzerinde önemli bir etkisinin olması muhtemel değildir.
Bilinmesi gereken başka ne var?
Cevaplanması gereken en önemli soru, dijital sterlinin sağlayacağı anonimliğin boyutudur. Pek çok insan, belki de hükümete şüpheyle yaklaşan veya başka türlü, sağladıkları anonimlik için fiziksel banknotları tercih ediyor. Dijital sterlin bu anonimliği koruyacak mıdır? Bu sorunun cevabı, onu kullanmaya hazır olan insanların kapsamı için anahtar olabilir -ve o zaman bile, gerçek şüpheciler buna inanmayı reddedebilir.
Kapanış sözleri
Dijital sterlin ilginç bir tekliftir. Transferleri kolaylaştıran akıllı kartlar ve uygulamalar ile yepyeni bir sektörün yolunu açabilir ve şirketlerin arzlarını çeşitlendirmeleri için hayati fırsatlar sağlayabilir. Akıllı sözleşmelerin kullanımını artırarak yeniliği teşvik edebilir. Oluşturulması, hukuk firmalarının üstesinden gelmek için sabırsızlanacağından eminim, veri koruma ve mahremiyette benzersiz zorluklar ortaya çıkaracaktır. Bu özellikle Slaughter & May için geçerlidir: devlet sözleşmeleri kazançlıdır.
Ancak aynı şekilde, dijital sterlin de riskler içeriyor. Daha geniş ekonomi üzerindeki etkiler, istişare raporu tamamlandığında şüphesiz daha fazla detaylandırılacaktır. Bununla birlikte, söz konusu değişiklikler, potansiyel olarak radikal etkileri göz önüne alındığında, şimdilik çok az analiz edilmiş görünüyor. Ne olursa olsun, bu on yılda dijital sterlini görmemiz pek olası değildir. Belki de bu, daha acil sorunlar (tüketici fiyat enflasyonu hâlâ %2’lik hedefin dört katından fazladır) çözülene kadar dinlenmeye bırakılacak en iyi hikâyedir.
(1) BBC haberi için bkz. https://www.bbc.com/news/business-64452995
(2) Şubat 2023 tarihli istişare raporu (The digital pound: a new form of Money for households and businesses? Bank of England and HM Treasury) için bkz. https://www.bankofengland.co.uk/-/media/boe/files/paper/2023/the-digital-pound-consultation-working-paper.pdf?la=en&hash=5CC053D3820DCE2F40656E772D9105FA10C654EC
(3) ‘Çifte harcama’ sorunu konusunda bkz. https://corporatefinanceinstitute.com/resources/cryptocurrency/double-spending/
(4) https://chambers.com/legal-rankings/fintech-legal-london-49:2744:17145:1
(5) Bu konuda bkz. https://www.bankofengland.co.uk/freedom-of-information/2020/questions-about-banknote-production
(6) İsviçre’deki araştırma için bkz. https://blogs.lse.ac.uk/businessreview/2020/06/08/do-contactless-cards-really-change-the-way-we-pay/
(7) Söz konusu blog için bkz. https://www.oscola.org/post/looking-long-term-how-disastrous-is-the-decline-in-m-a-jenny-petch