Banka Ve Sigorta Muameleleri Vergisi üzerine bir İnceleme
Tobin vergisi, finansal işlem vergisi olarak bilinmektedir. Bretton Woods sisteminin çökmesi sonrasında sabit kur rejimi sona ermesi ile birlikte para birimleri birbiri karşısında sürekli dalgalanmalar yaşamıştır. Bunun sonucunda sermaye hareketleri yaşanmış ve sermaye sürekli olarak yer değiştirerek finansal istikrarsızlık yaşanmasına neden olmuştur. Bu durum karşısında James Tobin ilk kez 1971 yılında spekülatif amaçlı kısa vadeli sermaye hareketlerinin vergilendirilmesi ile döviz spekülasyonlarının azaltılabilmesi için “Tobin Vergisi” önermiştir.
Tobin Vergisine göre, döviz kuru spekülasyonunu azaltmak için döviz işlemleri üzerinden %0,01 ile %0,05 oranında vergi alınmalıdır. Türkiye’de Tobin Vergisi tam olarak uygulanmamıştır. Tobin vergisi yerine Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi uygulanmaktadır.
Türkiye’de finansal işlemler vergisi uygulaması bulunmamaktadır. Türkiye’de finansal işlemler vergisi yerine Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi (BSMV) uygulanmaktadır. Ülkemizde finansal işlemlerin vergilendirilmesini amaçlayan BSMV 6802 sayılı Gider Vergileri Kanunu’na dayanmaktadır. BSMV’nin konusuna giren konular 6802 sayılı Gider Vergisi Kanunu’nun 28. maddesinde düzenlenmiştir.
6802 sayılı Gider Vergisi Kanunu’nun 28. maddesinde, bankerlerin BSMV kapsamına giren işlemleri açıklamak gerekirse;
- “Banka muamele ve hizmetleri,
- Kendileri veya başkaları adına menkul kıymet alıp satmayı, alım satıma aracılık etmeyi veya alıp sattıkları menkul kıymet karşılığı borçları ödemeyi taahhüt etmeyi meslek haline getirenlerin bu faaliyetleri,
- Mevduat faizi vermek veya başka isimlerle faiz ve benzeri menfaatler sağlamak için sürekli halde para toplama işleri,
- Ödünç para verme işleri.”
BSMV vergisini oluşturan dört unsur vardır;
- Mükellef,
- İşlemin Varlığı ve Niteliği,
- Nakden veya Hesaben Tahsilat Yapılması,
- Lehe Para Kalması,
BSMV’de verginin doğması için bu dört unsurun birlikte gerçekleşmesi gerekmektedir.
BSMV’nin mükelleflerinin kim olduğu konusunda 6802 sayılı kanunun 30. maddesinde yer verilmiştir. Bu maddeye göre, “Banka ve sigorta muameleleri vergisini banka ve bankerlerle sigorta şirketleri öder. Sigorta aracıları tarafından yapılan sigorta işlemlerinde de verginin mükellefi sigorta şirketleridir” şeklinde tanımlanmaktadır.
BSMV’de matrah, 6802 sayılı Kanunun 31. maddesinde düzenlenmiştir. 31. maddeye göre, “banka ve sigorta muameleleri vergisinin matrahı 28. maddede yazılı paraların tutarıdır. Kambiyo alım ve satım muamelelerinde kambiyo satışlarının tutarı vergiye matrah olur” şeklinde düzenlenmiştir.
BSMV’nin oran yapısını incelediğimizde mezkûr kanunun 33. maddesinde belirtildiği gibi oran %15 olarak belirlenmiştir. 98/11591 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile belirlenmiş olan işlemler %0 ve %1 oranları ile dışında kalan diğer tüm banka ve sigorta muamelelerinde lehe alınan paralar %5 oranında BSMV uygulanmaktadır. Kambiyo işlemlerinde uygulanan BSMV oranında bir değişim süreci yaşanmıştır. Bu süreç şu şekilde gerçekleşmiştir;
- 12.2019 tarihine kadar – %01 (binde bir)
- 12.2019 – 24.05.2020 döneminde – %02 (binde iki)
- 05.2020 – 30.09.2020 döneminde – %1 (yüzde bir)
- 09.2020 tarihinden itibaren – %02 (binde iki)
BSMV’nin vergilendirme dönemi, mükellefler takvim yılının birer aylık dönemlerinde vergiye tabi işlemlerinde beyannamede bulunurlar. Bu ilgili aya ait beyannameyi ise ertesi ayın 15. günü akşamına kadar beyan etmesi aynı gün içerisinde ise ödemeyi yapması gerekmektedir.
Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi neden önemli?
Türkiye’de Tobin Vergisi tam olarak uygulanmamıştır. Türkiye’de Tobin Vergisi yerine; Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi (BSMV), Kaynak Kullanımını Destekleme Fonu (KKDF) ve damga vergisi uygulanmaktadır. Ayrıca kambiyo işlemlerine ilişkin vergi düzenlemesi ile birlikte, döviz alım-satımlarında döviz alışları belirli oranda Banka ve Sigorta Muameleleri Vergi (BSMV)’ye tabidir. Döviz alım ve satım işlemleri üzerinden %0,2 oranında kambiyo muameleleri vergisi alınmaktadır.
Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi, 2018 yılında itibariyle ciddi bir artış göstermiştir. Özellikle Ağustos 2018’den beri Türk lirasının değer kaybı nedeniyle dolarizasyon (ulusal paradan kaçış) yaşanmaktadır. Ardından COVID-19 ile mücadele sürecinde devlet tarafından, kredi ve borçların yeniden yapılandırılması, piyasaya likidite desteği sunulması, düşük faizli kredi seçenekleri ve politika faiz oranlarında değişiklik gibi para politikalarını içeren bir takım parasal politikalar uygulanmıştır. Bu süreçte gerek bireysel müşterilere gerekse ticari müşterilere düşük faizli kredi seçenekleri sunulmuştur. Bu sayede kredi hacmi artmıştır. Bu artışla bankacılık sektörü kredi hacmindeki genişleme ve sigortacılık faaliyetleri kaynaklanan işlem ücretleri ile BSMV artış yaşanmıştır.
2018 yılı ve sonrasında BSMV önem kazanmış ve bütçe içerisindeki payı her geçen yıl artış göstermiştir.
Tablo 1: 2012-2024 (Eylül Ayı Dâhil) Yılları Arasında Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi Tahsilatları ve Tahmini( Bin TL)
Kaynak: https://muhasebat.hmb.gov.tr/merkezi-yonetim-butceistatistikleri verilerinden yararlanılarak hazırlanmıştır.
Tablo 1 ‘de görüldüğü gibi yıllar itibaren BSMV sürekli artış göstermiştir. 2012 önemli bir vergi değil iken, 2024 yılına gelindiğinde bütçe gelirleri içerisindeki artış ile birlikte dikkatleri üzerine çeken bir vergi konumuna gelmiştir. Bunun nedeni ise, 2018 ve sonrasındaki Türk lirasının değer kaybı nedeniyle dolarizasyon (ulusal paradan kaçışın) etkili olmuştur.
Tablo 2: 2024 Ocak-Eylül Aylarının Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi Tahsilatları (Bin TL)
Kaynak: https://muhasebat.hmb.gov.tr/merkezi-yonetim-butce-istatistikleri verilerinden yararlanılarak hazırlanmıştır.
Tablo 2’de aylar itibariyle BSMV tahsilatlarına yer verilmiştir. En çok tahsilat Temmuz ve Ağustos aylarında gerçekleşmiştir.
Özetle, 2012 yılından itibaren bütçe gelirlerine baktığımızda her yıl bir önceki yıldan daha fazla tahsilat edilen BSMV, 2018 ve sonrasındaki yıllarda tahsilatları artışı ile birlikte dikkatleri üzerine çekmiştir.
- Öz, M (2022). Bütçe Gelirleri İçerisinde Banka Ve Sigorta Muameleleri Vergisinin İncelenmesi: 2012-2022. Banka Ve Finans Hukuku Dergisi, 11(44), 765 - 780.
- Öz, M (2022). Hizmet Vergisi Beyannamesine Eklenen “Bildirimler” Sekmesinin, Banka Ve Sigorta Muameleleri Vergisi Açısından Değerlendirilmesi. Banka Ve Finans Hukuku Dergisi, 11(42), 311 - 330.
- Gider Vergileri Kanunu, Kanun Numarası: 6802, Kabul Tarihi:13.7.1956, RG 23.07.1956/9362
- Cumhurbaşkanı Kararı, Karar Sayısı:3031, Kabul Tarihi: 29.9.2020, RG 30.9.2020/31260
- Cumhurbaşkanı Kararı, Karar Sayısı:2568, Kabul Tarihi: 23.5.2020, RG 24.5.2020/31136