Araştırma ve Geliştirme Faaliyeti (Ar-Ge) Nedir?
Ar-Ge faaliyetleri, ülkemizde doğrudan ve dolaylı olarak desteklenmektedir. En önemli destek unsuru şirketlerin kurdukları Ar-Ge merkezinde gerçekleştirdikleri Ar-Ge faaliyetleri ile ilgili harcamalarını vergiye tabi kazançlarının tespitinde indirim konusu yapabilmeleridir.
Ayrıca bu merkezlerde Ar-Ge faaliyetlerinde çalışanların elde ettikleri ücret gelirleri de vergiden istisna edilmektedir.
Desteklerden yararlanmada en temel unsur faaliyetin bir Ar-Ge faaliyeti olup olmadığıdır.
Dolayısıyla bir Ar-Ge merkezi oluşturmayı düşünüyorsanız öncelikle bir projeniz olması ve bunun Ar-Ge niteliğinde olması gerekmektedir.
Peki, nedir bu Ar-Ge faaliyeti?
Ar-Ge Faaliyeti Tanımı
5746 sayılı Araştırma Geliştirme ve Tasarım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanunda Ar-Ge aşağıdaki gibi tanımlanmıştır.
“Araştırma ve geliştirme, kültür, insan ve toplumun bilgisinden oluşan bilgi dağarcığının artırılması ve bunun yeni süreç, sistem ve uygulamalar tasarlamak üzere kullanılması için sistematik bir temelde yürütülen yaratıcı çalışmaları, çevre uyumlu ürün tasarımı veya yazılım faaliyetleri ile alanında bilimsel ve teknolojik gelişme sağlayan, bilimsel ve teknolojik bir belirsizliğe odaklanan, çıktıları özgün, deneysel, bilimsel ve teknik içerik taşıyan faaliyetler”
Dikkat edileceği üzere tanımlama oldukça geniş ve birçok unsuru bünyesinde taşımaktadır. Anlaşılması da aynı derecede güçtür.
Bizim anlayışımıza göre bir faaliyetin Ar-Ge faaliyeti olabilmesi için, faaliyetin bilgi üretmesi veya bilginin yeni süreç, sistem ve uygulamalar tasarlamak üzere kullanılması gerekmektedir. Ayrıca üretilen bilgi veya bilgiye dayalı yeni süreç, sistem ve uygulamaların özgün, deneysel, bilimsel ve teknik içerik taşıması gerekmektedir.
Bu çerçevede bilginin üretimi ve kullanımı ile ilgili faaliyetlerin yaratıcı olması veya çevreye uyumlu ürün tasarımı veya yazılım faaliyeti niteliğinde olması veya alanında bilimsel ve teknolojik gelişme sağlaması veya bilimsel ve teknolojik bir belirsizliğe odaklanması gerekmektedir.
Ar-Ge Sayılmayan Faaliyetler
Kanun, Ar-Ge ile ilgili olarak bu geniş tanımlamayla yetinmektedir. Ancak Kanunun verdiği, Kanunun uygulamasına ve denetimine ilişkin usul ve esasları belirleme yetkisine dayanılarak çıkarılan yönetmelikte uygulama ve denetime ilişkin usul ve esasların ötesine geçilerek nelerin Ar-Ge sayılmayacağı teker teker sıralanmıştır.
Buna göre aşağıdaki faaliyetler Ar-Ge faaliyeti kapsamında değerlendirilmemektedir.
- Pazarlama faaliyetleri, piyasa taramaları, pazar araştırması ya da satış promosyonu,
- Kalite kontrol,
- Sosyal bilimlerdeki araştırmalar,
- Petrol, doğalgaz, maden rezervleri arama ve sondaj faaliyetleri,
- İlaç üretim izni öncesinde en az iki aşaması yurt içinde gerçekleştirilmeyen klinik çalışmalar ile üretim izni sonrasında gerçekleştirilen klinik çalışmalar,
- Bir Ar-Ge projesi kapsamında olmaksızın icat edilmiş ya da mevcut geliştirilmiş süreçlerin kullanımı,
- Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerine yönelik olmayan şekil, renk, dekorasyon ve benzeri estetik ve görsel değişiklikleri içeren biçimsel değişiklikler,
- Programlama dilleri ile işletim sistemleri hariç olmak üzere, internet sitelerinin ve benzerlerinin hazırlanmasına yardımcı mevcut yazılımların kullanılması suretiyle yapılan yazılım geliştirme faaliyetleri,
- Yazılımlara ilişkin, bilimsel veya teknolojik ilerlemeler veya teknolojik belirsizliklerin çözülmesini içermeyen olağan ve tekrarlanan faaliyetler,
- Kuruluş ve örgütlenmeyle ilgili araştırma giderleri,
- Üretim ve üretim altyapısına yönelik yapılan yatırım faaliyetleri, ticari üretimin planlanması ve seri üretim sürecine ilişkin harcamalar,
- Numune verilmek amacıyla prototiplerden kopyalar çıkarılıp dağıtılması ve reklam amaçlı tüketici testleri,
- Bir Ar-Ge projesi kapsamında olmaksızın yeni süreç, sistem veya ürün ortaya konulmasına hizmet etmeyen doğrudan veya gömülü teknoloji transferi,
- Ar-Ge ve yenilik faaliyetleriyle geliştirilen ürüne veya sürece ilişkin fikrî mülkiyet haklarının edinimi dışında bu hakların korunmasına yönelik faaliyetler.
Görüldüğü üzere Kanun Ar-Ge faaliyeti tanımı oldukça geniş tutulmuş, Yönetmelik buna birtakım sınırlamalar getirmiştir.
Ar-Ge Faaliyeti Olduğuna Kim Karar Veriyor?
Bir Ar-Ge merkezinin kurulabilmesi için diğer koşulların yanı sıra Ar-Ge merkezlerinin konusu, süresi, bütçesi ve personel ihtiyacı tanımlanmış program ve projelerinin bulunması gerekmektedir. Yönetmeliğe göre Ar-Ge merkezi projelerinin değerlendirme ve denetimi, Değerlendirme ve Denetim Komisyonu tarafından yapılmaktadır.
Değerlendirme ve Denetim Komisyonu,
- Maliye Bakanlığı tarafından belirlenecek bir üye,
- Bilim ve Teknoloji Genel Müdürü ya da ilgili daire başkanı,
- Bakanlıkça alanlarında uzmanlığı bulunan öğretim üyeleri arasından, başvurusu değerlendirilecek merkezin projesinin ilgili olduğu konuya göre Bakanlık tarafından seçilecek iki üye,
- Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) meclis veya sektör temsilcileri, Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) meclis veya sektör temsilcileri, Organize Sanayi Bölgeleri, Endüstri Bölgeleri, Teknoloji Geliştirme Bölgeleri ile kanunla kurulan vakıflar veya meslek odalarının yönetici veya temsilcileri arasından başvurusu değerlendirilecek merkezin projesinin ilgili olduğu konuya göre Bakanlıkça görevlendirilecek bir üye
olmak üzere beş üyeden oluşmaktadır.
Ar-Ge Faaliyetlerinin Denetimi
Ayrıca Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Ar-Ge merkezi ile ilgili izleme ya da denetim faaliyetleri için alanında uzmanlığı olan en az iki kişiyi izleyici olarak görevlendirmektedir. Ar-Ge merkezi faaliyetlerinin izlenmesi ile görevlendirilen izleyiciler, yerinde fiili inceleme ve denetlemeler yaparak hazırladıkları raporu Değerlendirme ve Denetim Komisyonuna sunmaktadırlar.
Ar-Ge Merkezleri yürütülen her bir Ar-Ge projesi, Değerlendirme ve Denetim Komisyonuna sunulmak üzere görevlendirilen izleyiciler tarafından yerinde incelenerek raporlanmaktadır. Değerlendirme ve Denetim Komisyonu, Ar-Ge merkezine ilişkin kararını bu merkezlerde yürütülen faaliyetlerin tamamını dikkate alarak vermektedir.
Ayrıca Ar-Ge merkezi sahibi işletmelerin Ar-Ge merkezlerinde veya tasarım merkezlerinde, yürütülen faaliyetlere ilişkin faaliyet raporu hazırlaması ve takip eden yılın en geç mayıs ayı içinde Bakanlığa yazılı veya elektronik ortamda sunması gerekmektedir.
Ar-Ge merkezleri veya tasarım merkezlerinin izleme faaliyetine ilişkin işlemler her yıl için takip eden yılın haziran ayından takvim yılı sonuna kadarki süre içerisinde tamamlanmaktadır.
Ar-Ge merkezleri ile tasarım merkezleri Değerlendirme ve Denetim Komisyonu tarafından en geç iki yılda bir denetlenmektedir.
Kısaca Ar-Ge merkezlerinde yürütülen faaliyetlerin öngörüldüğü gibi Ar-Ge faaliyeti olup olmadığı denetlenmektedir.
Değerlendirme
Türkiye’deki Ar-Ge merkezi sayısı 1.238’e toplam Ar-Ge personel sayısı 60 bine tamamlanan ve devam eden proje sayısı toplam 44.658 e ulaşmıştır.
Bu merkezlerde gerçekleştirilen Ar-Ge faaliyetleri sonucu 5.721’i tescil edilmiş, 14.499’u başvurusu yapılmak üzere toplam 20.220 paten sayısına ulaşılmıştır.
Patent sayılarının önemli düzeylere geldiği anlaşılmaktadır. Söz konusu patentlerin ticari ürüne dönüşme ve ticari ürünlerin oluşturdukları pazarların boyutu, bu çerçevede ülke ekonomisine katkısı konusunda elimizde pek fazla veri bulunmamaktadır.
Sadece Ar-Ge personel sayısına veya patent sayısına bakarak acaba gerçekten Ar-Ge faaliyetleri mi destekleniyor sorusuna yanıt bulmanın mümkün olmadığını da belirterek yazımızı tamamlayalım.