ABD’nin İkilemi: Ya Akaryakıt Vergisini Artırmak ya da Köprülerin Yıkılmasını Seyretmek
Foto: streets.mn, 2007
ABD vergi sisteminde akaryakıt ürünleri üzerinden eyaletlerce alınan vergiler “Gas Tax” olarak adlandırılıyor. Bizdeki “toplanan vergilerin herhangi bir özel harcama kalemine ayrılamayacağı” kuralının aksine ABD’de akaryakıt vergisi ulaşım alt yapısının inşaasında, bakım ve onarımında kullanılan bir vergidir. Doğrudan gittiği yer belli olduğu için diğer vergilerin aksine akaryakıt vergisi, vergi ödeyiciler tarafından daha sempatik karşılanan bir vergidir.
Amerikan Petrol Enstitüsü tarafından oluşturulan veriler çerçevesinde Vergi Vakfı (Tax Foundation) tarafından hazırlanan ve aşağıda yer alan haritaya göre 1 gallon (3,78541 litre) akaryakıttan alınan en yüksek vergi Kaliforniya eyaletinde (53.2 sent/gallon), ikinci sırada Hawaii eyaletinde (50.3 sent/gallon), 3. sırada New York eyaletinde (49.9 sent/gallon) ve Connecticut eyaletinde (49.3 sent/gallon) şeklinde. En düşük tutarlar ise, Alaska eyaletinde (12.4 sent/gallon), New Jersey eyaletinde (14.5 cent/gallon) ve Güney Carolina eyaletinde (16.8 sent/gallon) şeklinde.
ABD’nde Eyaletlerde Akaryakıt Vergisi Tutarları ve Sıralaması
Eyaletlerin aldığı bu verginin dışında IRS tarafından toplanan federal vergi mahiyetinde ilave olarak 18.4 (gallon/sent) federal tüketim vergisi de (Federal Excise Tax) bulunuyor. Bu para da doğrudan Highway Trust Fund (Otoyol Fonu’na) gidiyor.
Financial Times gazetesinde 29 Nisan 2014 tarihinde yayınlanan habere göre Otoyol Fonu’ndaki para Ağustos ayında bitecek. 1993’ten beri hiçbir politikacı ulusal düzeyde federal akaryakıt vergisinin yükseltilmesini istemiyor.
Ulaştırma Bakanı Anthony Foxx’a göre; 1950’lerden beri eyaletler tarafından tahsil edilen akaryakıt vergileri otoyolların, köprülerin, viyadüklerin ve tünellerin can damarı durumunda olmasına rağmen son 20 yıldır akaryakıt vergilerini değiştirmek için herhangi bir arzu ortaya konulmamış durumda.
Amerikan Mühendisler Topluluğu (ASCE) tarafından yapılan çalışmaya göre ulaşım altyapısı için gerekli olan bedel 1,72 trilyon dolar, Karayolları Fonunun sağladığı imkan 877 milyar dolar olarak belirlenmiş durumda.
Öte yandan eyaletlerin topladığı vergi gelirleri de gittikçe azalıyor.
ABD halkı ve politikacıları ikiye ayrılmış durumda; otoyollar, köprüler yenilenmek ve yeni projeler yapılmak durumunda. Bunun için kaynağa ihtiyaç var. Akaryakıt vergilerini artırmalı mı yoksa artırmamalı mı?
Eğer vergilerde artış yapılmazsa ulaşım altyapısının halkın ihtiyacını karşılayamaması veya bakımsızlık nedeniyle yıkıma uğraması olası gözüküyor.
Türk ÖTV’si ile Amerikan Gas Tax’in Karşılaştırılması
Geçmişte Akaryakıt Tüketim Vergisi alınırken 2002 yılından beri Türk Vergi Sisteminde akaryakıt ürünleri üzerinden Özel Tüketim Vergisi alınıyor
Özel Tüketim Vergisi genel bütçe gelirleri arasında yer alan bir vergi olup yerel yönetimlerle ilgisi olmayan bir vergidir.
Sayın Bülent Taş’ın sitemizde 18 Ağustos 2013 tarihinde yayınlanan “Bir Türlü Cevaplanamayan Soru: Akaryakıt Türkiye’de Neden Daha Pahalı?” yazısına göre Türkiye’deki benzinin pompa fiyatı Avrupa’da en yüksek fiyattır. En ucuz fiyat ise 3,33 TL ile Bulgaristan’dadır. 28 Avrupa Birliği ülkesindeki ortalama fiyat ise 4,08 TL dır.
| Euro-süper 95 Vergisiz (TL/Litre) | Euro-süper 95 Vergili (TL/Litre) | Toplam Vergi (TL/Litre) | Verginin Payı (%) | |
|---|---|---|---|---|
| TÜRKİYE | 2,06 | 5,00 | 2,94 | %59 |
Karayolları Genel Müdürlüğü 2012 Faaliyet Raporunda yer alan hesaplamalara göre; Motorlu taşıt araçlarına ilişkin ÖTV, tüketilen yakıttan alınan ÖTV ve KDV, Motorlu Taşıt Vergisi, otoyol ve köprü gelirleri KDV toplamı 43 milyar 548 milyon lira olarak belirlenmiş olup aynı dönemde Genel Müdürlüğün 11 milyar 95 milyon lira altyapı harcaması yaptığı tespit edilmiştir.
Fiyatın içindeki vergi konusundan ABD’ye baktığımızda; ABD’nin kuzeydoğu eyaletlerinden Massachusetts’in Boston kentinde güncel akaryakıt fiyatları aşağıdaki tablodaki gibidir:
| Boston | Regular | Mid | Premium | Diesel |
|---|---|---|---|---|
| Güncel Fiyatlar (Gallon) | $3.719 | $3.876 | $4.002 | $4.070 |
Bu fiyatların içinde 18,4 sent Federal Tüketim Vergisi ve 26,5 sent eyalet Akaryakıt Vergisi olmak üzere toplam 44,9 sent vergi yer almaktadır. Bu da fiyatın normal benzinde %12’sinin, motorinde %11’inin vergi olduğu anlamına gelmektedir.
Amerikan Gas Tax, kamu harcamalarına vergi yoluyla katılım konusunda oldukça güçlü bir örnek olarak karşımıza çıkıyor. Ancak bugün geldiği nokta itibarıyla alınan verginin yetersizliği gündemi işgal ediyor.
Türk Akaryakıt ÖTV’si ise “fazla vergi vergiyi öldürür” görüşünün bir örneğini oluşturuyor.
Bugün, galiba iki ülkenin yapması gereken birbirinin zıddı iki aksiyonu içeriyor: Türkiye’de ÖTV’yi düşürmek, ABD’de Gas Tax’i arttırmak.
Elbette ki karar vericiler; halkı temsil eden Meclisler, Parlamentolar…