7538 sayılı Kanun ile engellilerin emeklilik işlemleri değiştirildi
9.1.2025 tarihli ve 7538 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile engellilerin emeklilik şartlarında önemli değişiklik yapılmıştır.
Bu düzenlemeyle, 2008 yılı Ekim ayı öncesinde vergi indirimine bağlı olarak yaşlılık aylığı bağlanmasında vergi indirimine esas engelli raporu uygulamasında, norm ve standart birliğini sağlamak amacıyla Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) sağlık kurulları tarafından tespit edilecek çalışma gücü kaybı oranları uygulanmasına ilişkin esaslar yeniden belirlenmiştir.
2008 yılı Ekim ayından önce sigortalı olan engelliler için vergi indirim belgesi esas alınarak yürütülen emeklilik işlemlerinin, 5510 sayılı Kanun kapsamında çalışma gücü kaybına göre belirlenmesi ve tüm uygulamanın Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) tarafından yürütülmesi mümkün hale gelmiştir.
Böylece 31.12.1960 tarihli ve 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununu 31. maddesine göre Gelir İdaresi Başkanlığınca tespit olunan vergi indirimine esas “engellilik derecelerine” göre yaş şartı olmaksızın 506 sayılı Kanun kapsamında emekli olunması uygulamasına son verilmiştir.
1 Ekim 2008 öncesi çalışmaya başlayan engellilerin emeklilik işlemleri de, Ekim/2008 sonrası çalışmaya başlayanlarla aynı şartlara tabi olacaktır.
Esasen, literatürde genellikle sosyal yardım ve sosyal hizmet alanında kullanılan “engelli” kavramı, hayatında diğer bireylere göre zorluklar yaşamasına sebep olabilecek fiziksel ya da ruhsal kısıtı (eksikliği) olan kişiler olarak tanımlanmaktadır. Sigorta sistemindeki “çalışma gücü kaybı” kavramı ise, kişinin toplumsal hayata katılımına ilişkin fiziksel ya da ruhsal kısıtlamalar olmayıp, çalışma hayatına (meslekte çalışma hayatına) katılımına ilişkin fiziksel veya ruhsal eksiklikleri ifade etmektedir(1).
Konunun Detayına Geçmeden Önce Mevcut Duruma Bir Bakmak Gerekir
5510 Sayılı Kanun’un 28, 29, 30 ve 31. maddeleri yaşlılık sigortasını düzenlemektedir. 28. maddesinde yer alan düzenlemelere göre:
“Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmet sunucularının sağlık kurullarınca usûlüne uygun düzenlenecek raporlar ve dayanağı tıbbî belgelerin incelenmesi sonucu, Kurum Sağlık Kurulunca çalışma gücündeki kayıp oranının;
- a) % 50 ilâ % 59 arasında olduğu anlaşılan sigortalılar, en az 16 yıldan beri sigortalı olmaları ve 4320 gün,
- b) % 40 ilâ % 49 arasında olduğu anlaşılan sigortalılar, en az 18 yıldan beri sigortalı olmaları ve 4680 gün,
malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olmak şartıyla ikinci fıkranın (a) bendindeki yaş şartları aranmaksızın yaşlılık aylığına hak kazanırlar.” hükmü yer almaktadır.
5510 sayılı Kanunun geçici 10. maddesinin ikinci fıkrasında ise “Bu Kanunun yürürlük tarihinden önce sigortalı olup bu Kanunun yürürlük tarihinden önce veya sonra engelliliği nedeniyle vergi indiriminden yararlanmaya hak kazanmış durumda olan sigortalılar hakkında, 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun mülga 60 ıncı maddesinin (C) bendinin (b) alt bendi ve geçici 87 nci maddesine göre işlem yapılır.” hükmü yer almaktadır.
506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun mülga 60. maddesinin (C) bendinin 29/07/2003 tarihli ve 4958 sayılı Kanun ile değişik (b) alt bendinde; “Sakatlığı nedeniyle vergi indiriminden yararlanmaya hak kazanmış durumda olan sigortalılardan; ilgili mevzuatı uyarınca, I. derece sakatlığı olanlar yaşları ne olursa olsun en az onbeş yıldan beri sigortalı bulunmak ve en az 3600 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemiş olmak, II. derece sakatlığı olanlar yaşları ne olursa olsun en az onsekiz yıldan beri sigortalı olmak ve en az 4000 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemiş olmak, III. derece sakatlığı olanlar yaşları ne olursa olsun en az yirmi yıldan beri sigortalı olmak ve en az 4400 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemiş olmaları şartıyla yaşlılık aylığından yararlanırlar.” hükmü yer almaktadır.
506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun Geçici 87. maddesinde ise, 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun 60. maddesinin (C) bendinin (b) alt bendinde yapılan değişikliğin uygulanması yönünden bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihte; sigortalılık süresi ve engellilik derecesine göre hangi tutarlarda malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemiş olunması halinde yaşlılık aylığı bağlanacağına ilişkin hükümler yer almaktadır.
Mevzuatın Birlikte Değerlendirilmesi
5510 sayılı Kanunun 28. maddesi, Geçici 10. maddesinin ikinci fıkrası ile mülga 506 sayılı Kanunun 60. maddesinin birinci fıkrasının (C) bendinin (b) alt bendi ve geçici 87. maddesi birlikte değerlendirildiğinde;
5510 sayılı Kanun yürürlüğe girmeden önce, Gelir Vergisi kanununun 31. maddesinin üçüncü fıkrasına göre çalışma gücünün asgari %40’ını kaybetmek suretiyle engellilik vergi indiriminden faydalanmaya hak kazanan sigortalılar, 506 sayılı Kanunun mülga 60. maddesinin birinci fıkrasının (C) bendinin (b) alt bendine istinaden belli sigortalılık süresi kadar sigorta primi ödeyenlerin yaşlılık aylığı bağlanmasına hak kazanmaktadırlar. 4958 sayılı Kanunun 34. maddesiyle 506 sayılı Kanuna eklenen geçici 87. madde ile de kademeli geçiş süreci öngörülmüş ve 5510 sayılı Kanunla 506 sayılı Kanunun geçici 87. maddesi yürürlükte bırakılmıştır.
Hizmet akdiyle çalışan ve ilk defa Ekim/2008 ayından önce sigortalı olan, anılan kanunun 4/1- (a) kapsamındaki hizmet erbabının engellilikleri nedeniyle, Hazine ve Maliye Bakanlığı (Gelir İdaresi Başkanlığı) Merkez Sağlık Kurulu’nca kararlaştırılan çalışma gücü kayıp oranları itibariyle Gelir Vergisi Kanunu’nun 31. maddesi uyarınca engellilik vergi indiriminden yararlandırılmaları sonrasında engelli olmayan sigortalılara nazaran avantajlı emeklilik imkanı tanındığı görülmektedir.
Yine mevcut uygulamada 1 Ekim 2008’den sonra sigortalı olanların emekliliği ise daha farklıdır. Bu tarihten sonra işe girenler sosyal güvenlik yönünden 5510 sayılı yasaya tabi olduklarından, emeklilik için vergi indirimi belgesi almak zorunda değillerdir. Bu durumda olanlar Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK), sağlık kurulu tarafından verilen çalışma gücü kaybına göre emekli oluyorlar(2).
Engellilerin Tüm Emeklilik İşlemleri Gelir İdaresi Başkanlığından SGK’ya Geçti
7538 sayılı Kanunun 1. maddesiyle “17/7/1964 tarihli ve 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun geçici 87 nci maddesi yürürlükten kaldırılmıştır.” şeklinde hüküm ihdas edilmiştir.
Bu düzenleme sonucu;
- Ekim/2008 öncesi sigortalı olanlar ile bu tarihten sonra sigortalı olanlar emeklilik yönünden aynı şartlara tabi olacaktır.
- Ekim/2008 öncesi sigortalı olanların Gelir İdaresi Başkanlığı ile ilişkileri kesilecektir.
- Norm ve standart birliğini sağlamak amacıyla SGK sağlık kurulları tarafından tespit edilecek çalışma gücü kaybı oranı raporlarına göre engellilik derecesi belirlenip, bu şartlara göre emeklilik işlemleri tamamlanacaktır.
- Engelliliğin ortaya çıkmasından, yetkili hastanelere veya hakem hastanelere sevk edilmeleri ve alınan raporların değerlendirilmesine, engellilik derecesinin belirlenmesi, kontrol muayenesine tabi tutulanları dahil tüm uygulama ve işlemler SGK tarafından yürütülecektir.
- Yeni düzenlemenin uygulamaya girmesiyle birlikte kademeli emeklilik şartları da değişiyor,
- 2008 yılı Ekim ayı öncesinde sigortalı olan, 15 Ocak 2025 (dahil) tarihinden sonra talepte bulunan ve yaşlılık aylığı statüsü 4/1 (a) kapsamındaki sigortalıların çalışma gücü kaybı yüzde 40-49, sigortalılık süresi 18 yıl ve prim gün sayısı 4100 gün olanlara, yine çalışma gücü kaybı yüzde 50-59 arasında, sigortalılık süresi 16 yıl, prim gün sayısı 3700 olanlar ile, yüzde 60 ve üzeri gücü kaybı olanların 15 yıl, 3700 prim gün ile yaşlılık aylığı bağlanabilecektir.
- Yaşlılık aylığı ödenen prim gün sayısı ve primlerin yüksekliğine göre değişiklik gösterebiliyor. En düşük yaşlılık aylığı 2025 yılı için469 TL olarak belirlendi(3).
- Bu kapsamda Ekim/2008’den önce sigortalı olanlar, yasanın yürürlüğü sonrası, SGK sağlık kurullarından engellilik raporu alacaklar ve alacakları çalışma gücü kaybı raporuna göre de sigortalılık süresi ve prim gün sayısını tamamlayanlar emekliliğe hak kazanacaklar.
Öte yandan, yapılan düzenlemeye benzer görüşlere ve değerlendirmelere yayımlanan makalelerimizde yer verilmişti. “… engellilikleri nedeniyle vergi indiriminden yararlanmış olanlara avantajlı emeklilik imkanı veren düzenlemenin sosyal güvenlik mevzuatından çıkarılması suretiyle, vergi indirimi avantajlı emeklilik bağlantısının ortadan kaldırılması gerekir. Böylece engellilerin emekliliğine ilişkin iş ve işlemlerin, merkez sağlık kurulu değerlendirmesine dayalı olmaksızın, tamamen Sosyal Güvenlik Kurumunca tesis olunması sağlanmalıdır.”(4)
Önceden Emekli Olanların Hakları Korunmuştur
7538 sayılı Kanunun 15. maddesinde “ MADDE 15- 5510 sayılı Kanunun geçici 10 uncu maddesinin ikinci fıkrası yürürlükten kaldırılmış, üçüncü fıkrası aşağıdaki şekilde değiştirilmiş ve dördüncü fıkrasında yer alan “ve ikinci” ibaresi madde metninden çıkarılmıştır.
“Engelliliği nedeniyle vergi indiriminden yararlanarak yaşlılık aylığı bağlananların aylıklarının ödenmesine devam edilir. Bunlar hakkında 28 inci maddenin beşinci fıkrası ile 94 üncü madde hükümleri uygulanır.” şeklinde düzenleme yapılmıştır.
Yapılan düzenlemeye göre, bu Kanunun yürürlüğe girmesinden önce Gelir İdaresi Başkanlığı merkez sağlık kurulu tarafından belirlenen vergi indirimine esas engellilik derecesine göre emekli olanların hakları devam edecek, yeni düzenlemeden etkilenmeyeceklerdir. Ancak, yürürlük tarihinden önce engelliliği nedeniyle vergi indiriminden yararlananların mevcut aylıklarının ödenmesine devam edilmesi, bunlardan kontrol muayenesine tabi tutulanların yeni sağlık kurulu raporlarına göre çalışma gücü kayıp oranlarının, Gelir İdaresi Başkanlığı merkez sağlık kurulu yerine SGK sağlık kurullarınca aylık bağlanmasına esas rapor tarihindeki yürürlükte olan tıbbi mevzuat da dikkate alınarak değerlendirilmesi suretiyle kazanılmış haklarının korunması amaçlanmaktadır.
Düzenleme Hangi Tarihte Yürürlüğe Girdi?
7538 Sayılı Kanun’un yürürlüğe girdiği tarihi düzenleyen 23. maddesine göre; engellilerin emeklilikleriyle ilgili hüküm içeren 1 ve 15. maddeleri Kanunun yayımı tarihinde yürürlüğe girmiştir. Buna göre, Kanun 15.1.2025 tarihli ve 32783 sayılı Resmi Gazete’de yayımlandığı için anılan maddelerde 15.1.2025 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
Yürürlüğe giren hükümler uyarınca, Ekim/2008 öncesi sigortalı olanların Gelir İdaresi Başkanlığı ile ilişkileri kesilecek ve engellilerin emeklilikleriyle ilgili tüm uygulama ve işlemleri 15.1.2025 tarihinden itibaren SGK tarafından yürütülecektir.
Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı Genelge Yayımladı
7538 Sayılı Kanun’la emeklilik işlemlerinde yapılan değişikliklere ilişkin Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı (Emeklilik Hizmetleri Genel Müdürlüğü) 7.2.2025 tarihli ve E-98547999-010.06.99-111638753 sayılı 2025/4 numaralı Genelge yayımladı.
Söz konusu Genelgede, 6.11.2018 tarihli ve 2018/38 sayılı “Emeklilik İşlemleri” konulu, 6.8.2019 tarihli ve 2019/18 sayılı "Özel Kanun Hükümlerine Göre Bağlanan Aylık ve Yapılan Ödemelere İlişkin Uygulamalar" konulu, 29.6.2020 tarihli ve 2020/22 sayılı "5510 Sayılı Kanun’un Geçici 4. maddesi Kapsamındaki Sigortalıların Sigortalılık- Tahsis ve Ödeme İşlemleri" konulu genelgelerde değişiklikler yapılmıştır.
Ayrıca, "Vergi İndiriminden Yararlanarak Aylık Bağlananlardan Kontrol Muayenesine Sevk Edilenler" konulu, 28.9.2020 tarihli ve 11507237 sayılı Genel Yazı yürürlükten kaldırılmıştır.
Değerlendirme
- Ekim/2008 öncesi sigortalı olanlar ile bu tarihten sonra sigortalı olanlar aynı şartlara tabi olacaktır. Bu nedenle, İlgili Yönetmeliklerde(5)belirtilen usul ve esasa uygun olarak yetkili sağlık kurullarından (yetkili hastanelerden ve hakem hastanelerden) alınan engelli sağlık kurulu raporlarının vergi indirimi uygulamasına doğrudan esas alınması ilgili Yönetmelikte(6)yapılacak değişiklikle mümkün olduğundan (Gelir İdaresi Başkanlığı) Merkez Sağlık Kuruluna da ihtiyaç kalmayacaktır. Başka bir ifadeyle son yasal değişiklik sonrasında anılan Sağlık Kurulunun kaldırılması gerektiği düşünülmektedir.
- 7538 Sayılı Kanun ile yapılan değişikliklere ilişkin Gelir İdaresi Başkanlığı ve Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığınca yapılacak açıklama ve düzenlemelerin olayın taraflarınca takip edilmesinin menfaatleri gereği olduğu değerlendirilmektedir.
(Bu yazıda yer alan görüşler tümüyle yazarına ait olup, herhangi bir kurumun görüşü olarak kullanılamaz ve değerlendirilemez. Yazıda yer alan değerlendirme ve yanlışlıklardan yazarı sorumludur.)
(1) 7538 sayılı Kanun gerekçesi; 28.09.2021 tarihli ve 31612 Sayısı Resmî Gazete’de yayımlanan Maluliyet ve Çalışma Gücü Kaybı Tespiti İşlemleri Yönetmeliği’ne tespit işlemleri yönünden bakınız,
(2) Mehmet Akarslan, Engellilik Vergi İndirimi Raporu Esas Alınarak SGK’ca Yaşlılık Aylığı Bağlanmasının Yarattığı Olumsuzluklar, (Mayıs-Haziran/2021 948-949)
(3) SGK’nun 18.2.2025 tarihinde yaşlılık aylığı ve aylık bağlanmasına ilişkin yaptığı açıklamalar,
(4) Mehmet Akarslan, Hazine ve Maliye Bakanlığı Merkez Sağlık Kurulu Yeniden Yapılandırılmalıdır, Vergialgı net 4/3/2021,
(5) 20/2019 tarihli ve 30692 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Erişkinler İçin Engellilik Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik; Çocuklar İçin Özel Gereksinim Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik (20/2/2019 tarihli ve 30692 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır,)
(6) 28/4/1981 tarihli ve 17324 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Sakatlık İndiriminden Yararlanacak Hizmet Erbabının Sakatlık Derecelerinin Tespit Şekli İle Uygulanması Hakkında Yönetmelik,