10 Soruda İsteğe Bağlı Sigortalılık
İsteğe bağlı sigortalılık 2008 yılı Ekim ayında yürürlüğe giren 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile hemen herkes tarafından başvurulabilecek bir yöntem. Bu sigortalılık ile herhangi bir işte çalışmadan prim ödeyerek emekli olmak da mümkün. Bu yazımızda isteğe bağlı sigortalılığa ilişkin on soruya cevap aradık.
1- İsteğe Bağlı Sigortalılık Nedir?
İsteğe bağlı sigortalılık, kişilerin zorunlu sigortalara tabi çalışmaları dışında kalan (boşta geçen) günler için işçi ve işveren primlerinin tamamını yatırarak sigortalı olmalarıdır. İsteğe bağlı sigorta kapsamında olan kişi uzun vade sigorta kolları ve (malullük, yaşlılık, ölüm) genel sağlık sigortası kapsamında sağlanan haklardan faydalanırlar.
İsteğe bağlı sigortalılık kapsamında, kısa vade sigorta kolları (hastalık, analık, iş kazası ve meslek hastalığı) primi ödenmez.
İsteğe bağlı sigorta primleri kural olarak 4/1-b (Bağ-Kur) sigortasında değerlendirilir. İşçi olarak kısmi zamanlı çalışanlar ile yurtdışına götürülen işçiler için SSK hükümleri uygulanır.
2- İsteğe Bağlı Sigortalı Olmanın Şartları Nelerdir?
İsteğe bağlı sigortalı olabilmek için 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortasının 50 inci maddesinde belli şartlar öngörülmüştür.
Bu şartlar;
- Türkiye’de ikamet etmek, (İngiltere, Fransa, İsveç ve İsviçre’de yaşayan Türkler hariç)
- 18 yaşını tamamlamış olmak,
- Zorunlu sigortalı olmayı gerektirecek şekilde çalışmamak (SSK/BAĞKUR/Emekli Sandığı/Banka Sandığı),
- Zorunlu sigortalı olmakla birlikte 30 günden az çalışmak veya tam gün çalışmamak (part time),
- Kendi sigortalılığından dolayı emekli aylığı bağlanmamış olmak,
- Sosyal Güvenlik Kurumuna talep dilekçesi vermektir.
Başvuru e-devlet üzerinden de yapılabilir.
3- İsteğe Bağlı Sigortalılık Ne Zaman Başlar?
İsteğe bağlı sigortalılık, isteğe bağlı sigortalı giriş talebinin (bildirge) veya yeniden isteğe bağlı sigortalı olmak isteyenlerin talep dilekçesinin;
- Kurum kayıtlarına girdiği,
- Taahhütlü,
- İadeli taahhütlü,
- Acele posta servisi,
- PTT Alo Post,
- PTT Kargo
ile yapılan başvurularda başvuruyu izleyen günden başlar.
Adi posta veya kargo (PTT Kargo hariç) ile yapılan başvurularda ise dilekçenin Kurum kayıtlarına girdiği günü izleyen günden isteğe bağlı sigortalılık başlar.
4- Kısmi Sigortalılar (Part Time) İsteğe Bağlı Sigorta Yaptırabilir mi?
Ay içerisinde 30 günden az çalışan veya prim ödeme günü İş Kanunuyla belirlenen normal çalışma sürelerinin altında çalışan sigortalılar aynı ay içerisinde başvuru yaparak 30 günden eksik kalan günlerini isteğe bağlı ödeyebilir.
4/1-a (SSK) kapsamında 30 günden az çalışması olan veya tam gün çalışmayanlar eksik günlerini, isteğe bağlı ödeyerek 4/1-a (SSK) kapsamında 30 güne tamamlayabilir.
5- Sosyal Güvenlik Sözleşmesi Olmayan Ülkelerde Çalışan Türk İşçilerin İsteğe Bağlı Sigortalı Olması Mümkün müdür?
Ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelere iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçileri 4/1-a (SSK) kapsamında sigortalı sayılır. Bu kişiler için kısa vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortası primleri yatırılmaktadır. Emeklilik için gerekli olan uzun vadeli sigorta kolları yatırılmaz.
Bu durumda olan kişilerin uzun vadeli sigorta kollarına (emeklilik) tabi olmayı istemeleri halinde Türkiye’de ikamet şartı aranmaksızın isteğe bağlı sigortalı olmaları mümkündür. İsteğe bağlı primlerin bu türünde ayrıca genel sağlık sigortası primi ödenmez.
6- Tutuklu ve Hükümlüler İsteğe Bağlı Sigortalı Olabilir mi?
Hizmet akdi ile çalışmamakla birlikte, ceza infaz kurumları ile tutukevleri bünyesinde oluşturulan tesis, atölye ve benzeri ünitelerde çalıştırılan tutuklu ve hükümlüler bazı sigorta kollarına tabi tutulur. Bu kişiler için iş kazası, meslek hastalığı ve analık sigorta hükümleri uygulanır ve yalnızca kısa vade sigorta kolları primi alınır.
Bu kapsamda olan tutuklu ve hükümlüler genel şartları taşımaları halinde isteğe bağlı sigortalı olabilirler.
7- İşsizlik Ödeneği Alanlar İsteğe Bağlı Sigortalı Olabilir mi?
İşsizlik ödeneği son üç yıl içerisinde en az 600 gün sigortalı hizmeti olan kişilerin işten çıkarılması sonrasında işsizlik fonundan 6 ay ile 10 arasında değişen sürelerde ödenen tutardır. Bu tutar asgari ücretin %80’ini aşmamak üzere sigortalının brüt kazancının %40’ıdır.
İşsizlik sigortası İşsizlik Kanunu ve ülkemiz taraf olduğu Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) sözleşmelerine göre zorunlu bir sigorta koludur.
İşsizlik sigortasından ödenek alan kişiler genel şartları taşımaları halinde isteğe bağlı sigortalı olabilirler.
8- Anne/Babasından Ölüm Aylığı Alan Çocuklar İsteğe Bağlı Sigortalı Olabilir mi?
4/1-a (SSK) ve 4/1-b (Bağ-Kur) ve 4/1-c (Emekli Sandığı) kapsamında anne veya babasından aylık alan çocuklar açısından kız çocuklar ve erkek çocuklar için farklı düzenlemeler mevcuttur.
Erkek çocukların ölüm aylığı alabilmesi için öğrenim şartı veya maluliyet şartı bulunur. Öğrenim gören erkek çocukların zorunlu 4/1-a (SSK) sigortalısı olmaları halinde aylıkları kesilmez iken malul erkek çocukların 4/1-a (SSK) sigortalısı olmaları halinde aylıkları kesilir. Aylık alan erkek çocukların isteğe bağlı sigortalı olmaları halinde ise aylıkları kesilmez.
Kız çocukları açısından ölüm aylıkları evli olmaları veya zorunlu sigortalı olarak çalışmaları kesilir. Ancak evli olmayan, evli olmakla birlikte sonradan boşanan kız çocukları isteğe bağlı sigortalı olabilirler. Bu durumda olan kız çocuğunun ölüm aylıkları kesilmez.
Kız veya malul erkek çocuklar yatırmış oldukları isteğe bağlı sigorta primleri sonucunda emekli aylığı almaya başladıklarında (SSK/Bağ-Kur) ölüm aylıkları kesilir. Emekli Sandığına tabi kız çocukları isteğe bağlı sigorta ile emekli olsalar da ölüm aylıkları kesilmez.
9-İsteğe Bağlı Sigorta Primi Nasıl Hesaplanır?
İsteğe bağlı sigorta primlerine esas kazanç isteğe bağlı sigortalı tarafından belirlenir. Belirlenen tutar 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu uyarınca brüt asgari ücret ile brüt asgari ücretin 7,5 katı arasında olabilir.
İsteğe bağlı sigortalı tarafından belirlenen sigorta primine esas aylık kazancın %20’si uzun vadeli sigorta kolları primi, %12’si genel sağlık sigortası primi olarak üzere toplam %32 üzerinden ödenir. Bu süreler 4/1-b (Bağ-Kur) kapsamında değerlendirilir.
Ay içerisinde 30 günden az çalışması olan sigortalı tarafından 30 güne tamamlayacağı her gün için sigorta primine esas günlük kazancın %20’si uzun vadeli sigorta kolları, %12’si genel sağlık sigorta kolu olmak üzere toplam %32 oranında prim ödemesi yapılır. Ay içerisinde 30 günden az çalışması ile isteğe bağlı sigortalı olan kişilerin talepleri halinde ayrıca %3 oranında işsizlik sigortası primi ödemesi mümkündür. Bu şekilde isteğe bağlı sigortalı olan kişilerin isteğe bağlı süreleri de 4/1-a (SSK) kapsamında değerlendir.
10- İsteğe Bağlı Sigortalılık Ne Zaman Sona Erer?
Sosyal Güvenlik Kurumuna yazılı taleple başlayan isteğe bağlı sigortalılık yine yazılı talep ile sona erer. İsteğe bağlı sigortalının sona erme talebinde bulunduğu ayın primi ödenmiş ise talep tarihinde, primler ödenmemiş ise talep tarihinden önceki primi ödenmiş ayın sonunda isteğe bağlı sigortalılık sona erer.
Hiç prim ödemesi olmayan kişilerin sonlandırma talebinde bulunması halinde isteğe bağlı sigortalılık başlangıç tarihinden itibaren sonlandırılır.
Yaşlılık (emeklilik) veya malullük aylığı talebinde bulunan isteğe bağlı sigortalıların aylığa hak kazanmış olma ve prime ilişkin borcunun olmaması durumunda isteğe bağlı sigortalılık, aylık talep tarihinde sona erer.
İkametini yurtdışına taşıyan (İngiltere, Fransa, İsveç ve İsviçre hariç)isteğe bağlı sigortalıların ikametlerini yurtdışına taşıdıkları tarihten itibaren isteğe bağlı sigortalılıkları sona erer.
İsteğe bağlı sigortalının ölümü halinde ölüm tarihi itibariyle, zorunlu sigortalı olarak çalışmaya başlama halinde ise zorunlu sigortalılıktan bir gün öncesinden isteğe bağlı sigortalılık sona erer.
İkili sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelere çalıştırılmak üzere gönderilen işçilerin yurtdışındaki çalışmalarının sona ermesi halinde çalışmanın sona erdiği gün itibariyle isteğe bağlı sigortalılık sona erer. Bu kişilerin isteğe bağlı sigortalılıklarını devam ettirmek istemeleri halinde yeniden başvuru yapmaları gerekir.
Ait olduğu aydan itibaren 12 ayın sonuna kadar ödenmeyen isteğe bağlı sigortalılığa ait süreler silinir ve emeklilik hesabında dikkate alınmaz.