1 Mayıslar için Denetmensiz de denetim olur mu?
Bu yıl nisan ve mayıs aylarında çok sayıda ulusal bayram ve genel tatil günü var. İş hukukunda bu günler için UBGT kısaltması kullanılıyor. Başka aylarda da çok sayıda ulusal bayram ve genel tatil günü var ama mayıs ayının önemi 1 Mayıs Emek ve Dayanışma gününden geliyor.
1 Mayıs genel tatil günü anlamı taşıyor. Dolayısıyla bütün işçiler için tatil. İşçi diğer UBGTlerde olduğu gibi 1 Mayıs günü çalışırsa çift yevmiye alıyor. Yani brüt 200 TL alan işçi için 400 TL üzerinden ödeme yapılması gerekiyor. Primlerin ve vergilerin de bu tutar üzerinden hesaplanması…
Ücret ödemeleri işçi ile işvereni ilgilendiriyor. Bu bakımdan ödeme yapılmazsa kamu otoritesinin idari yaptırım gücü yok. Ödenmeyen işçilik alacakları için önce arabuluculuk sonra iş mahkemesine gidilmesi gerekiyor. Bu durum işçilik alacaklarının özel hukukun konusuna girmesinden kaynaklanıyor.
İşçilik alacağının sosyal güvenlik boyutu ise bir bakıma işçiyi ilgilendirmiyor. Çünkü sosyal güvenlik primleri söz konusu olunca kamu otoritesi devreye giriyor. İşçinin prime esas kazancının eksik bildirilmesi kayıt dışı istihdamın konusu oluyor. Dahası hizmet/kazanç tespiti ve prim bildirimi sigortalılığın ana unsuru olduğundan kamu düzeninden sayılıyor.
1 Mayıs gibi ulusal bayram ve genel tatil günlerinde bazı işyerleri kapalı oluyor. Lokanta, restoran, pastane, alışveriş ve eğlence merkezi gibi işyerleri ise 1 Mayıs İşçi Bayramında dinlenen birçok memura(!) hizmet verdiğinden açık oluyor. Haliyle bu işyerlerinde çalışan işçiler de çift yevmiye alıyor(?)
İşçiye ulusal bayram ve genel tatil günlerindeki çalışmaları için çift yevmiye verilip verilmemesi kamu düzenini doğrudan ilgilendirmiyor. Bu ödemeler genellikle kıdem tazminatı ve ihbar tazminatı gibi işçilik alacağı talepli davalarda yıllar sonra ortaya çıkıyor. İş ilişkisi devam ettiği sürece zamanaşımı da işlemiyor.
Sigorta primleri ise ait oldukları ayı izleyen ayın 26’sına kadar SGK’ya bildiriliyor. Ayın sonuna kadar da ödeniyor. Örneğin 1 Mayıs günü çalışan işçinin primleri Haziran ayının 26’sına kadar bildiriliyor ve Haziran sonuna kadar da ödeniyor.
1 Mayıs çift yevmiyeli gün olduğu için o ayın priminin parasal tutarının da en az bir gün fazla olması gerekiyor. Yani asgari ücretle çalışan kişi için 5004 TL üzerine en az 166,80TL eklenmesi gerekiyor.
Prim bildirimleri konusunda SGK’nın denetim ve kontrol yetkisi bulunuyor. Hatta eksik bildirimler için asgari ücret tarifesi üzerinden idari para cezaları da uygulanıyor.
SGK’nın denetim ve kontrolle görevli personel sayısı iki üçbini geçmiyor. Bu bakımdan her işyerinin başına denetmen koyma imkanınız olmuyor. Fakat izleyen ayın 26’sında verilen muhtasar beyannameler ile diğer resmi belgeler karşılaştırılarak ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalışma olup olmadığının tespiti mümkün.
Örneğin UBGT günleri için maliye kayıtlarından alınacak kredi kartı ile ödeme bilgileri bu günlerde işyerinin açık olup olmadığını kolaylıkla belirleyebilecek nitelik taşıyor. Bu günlerde açık olan işyerinde tüm işçiler için 30 günlük brüt ücret hesaplanması mümkün olamayacağından maliye kaydı ile işveren bildirimi arasındaki farkın tespitini bilgisayar teknolojisi saniyeler içinde yapabilir.
İşçi için prim bildirimleri hastalık, iş kazası ve meslek hastalığı dışında pek önemli görünmese de emekli aylığının hesabı bildirilen prime göre yapılıyor.
Prim eksik bildirilince haliyle emekli aylıkları da düşük hesaplanıyor.